تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ابراهیم – آیه 5 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بآیَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَذَکِّرْهُمْ بأَیَّامِ اللّهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ

و همانا موسی را با نشانه ها [و معجزه ها]یمان فرستادیم که: قوم خود را از تاریکی به سوی نور بیرون بیاور و با [گزارش] ایام الله (روزهای قهر و مهر خدا) متذکر [و هشیار]شان کن. بی تردید در این [روزهای خدا] نشانه هایی است [بیدار کننده] برای هر شکیبای سپاسگزار.

 

1- حضرت موسی(ع)، همراه با آیات و معجزات متعدد از سوی خداوند برای مردم عصر خویش مبعوث شد.

و لقد أرسلنا موسی بأیـتنا أن أخرج قومک

 

2- معجزات حضرت موسی(ع)، فعل خدا بود که توسط آن حضرت تحقق یافت.

و لقد أرسلنا موسی بأیـتنا

برداشت فوق مبتنی بر این است که: مراد از «آیاتنا» معجزاتی باشد که توسط حضرت موسی(ع) انجام می گرفت.

 

3- موسی(ع)، وظیفه دار هدایت مردم خویش به سوی نور و خارج کردن آنان از ظلمتها، با آیات و معجزات الهی.

و لقد أرسلنا موسی بأیـتنا أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

 

4- قوم موسی در انواع ظلمتها گرفتار بودند.

أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

 

5- کفر، ظلمت و راه خدا، نور است.

أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

از آن جایی که هدف پیامبران و از جمله موسی(ع) هدایت مردم بوده است; احتمالاً، مراد از خارج کردن مردم از ظلمت، نجات از کفر و بردن آنان به سوی نور، هدایت آنان باشد.

 

6- موسی(ع) از جانب خداوند وظیفه داشت که قوم خود را در هدایت، در اولویت قرار دهد.

و لقد أرسلنا موسی بأیـتنا أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

دستور خداوند به پیامبر(ص) این بود: «لتخرج الناس من الظلمات إلی النور» در حالی که به حضرت موسی(ع) فرموده است: «أخرج قومک من الظلمات». از آن جایی که بی شک رسالت موسی(ع) فراتر از قوم بنی اسرائیل بوده است، مراد از قید «قومک» احتمالاً در اولویت قرار دادن آنهاست.

 

7- رسالت حضرت موسی(ع) جهانی نبود.*

أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

به قرینه مقابله و مقایسه بین رسالت پیامبراسلام(ص) (لتخرج الناس) و رسالت حضرت موسی(ع) (أخرج قومک) ممکن است که قید «قومک» برای انحصار و محدود کردن رسالت حضرت موسی(ع) به قوم خود باشد.

 

8- حضرت موسی(ع)، دارای هدفی مشترک با پیامبراسلام(ص) در نجات مردم از ظلمتها و هدایت آنان به سوی نور

کتـب أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت ... لقد أرسلنا موسی بأیـتنا أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

 

9- تورات، حاوی تعالیمی برای نجات مردم از ظلمتها و رهنمونی آنان به سوی نور بود.

و لقد أرسلنا موسی بأیـتنا أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

مصداق بارز «آیاتنا»، که در آیه آمده است، همان تورات است که کتاب آسمانی حضرت موسی(ع) بود. از اینکه خداوند رسالت موسی(ع) را در بیرون بردن مردم از ظلمتها با اعطای تورات به او بیان می کند برداشت می شود که تورات حاوی چنین تعالیمی است.

 

10- تحقّق آموزه های دین، نیازمند مجری ای کاردان و رهبری شایسته

أن أخرج قومک من الظلمـت إلی النور

از اینکه خداوند پس از اعطای آیات (تورات) به موسی(ع) او را مسؤول خارج ساختن مردم از ظلمتها معرفی می کند، معلوم می شود که اجرای تعالیم آسمانی و به کارگیری آنها نیاز به مجری و شخصیتی کاردان، چون موسی(ع) دارد.

 

11- موسی(ع)، وظیفه دار یادآوری «أیام الله» به مردم خویش

و لقد أرسلنا موسی ... و ذکّرهم بأیّـم الله

 

12- ایام الله، ایامی با اهمیت و شایسته به خاطر سپردن

و ذکّرهم بأیّـم الله

 

13- برخی از ایام در مقایسه با برخی دیگر، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است.

و ذکّرهم بأیّـم الله

 

14- ایام الله و رویدادهای آن، دربردارنده نشانه ها و آیات الهی برای مردمان صبرپیشه و شکرگزار

إن فی ذلک لأیـت لکلّ صبّار شکور

مشارالیه «ذلک»، «ذکر» و متعلق «ذکر»، «أیام الله» است و این حکایت از آن دارد که «أیام الله» حاوی آیات خداوندی است.

 

15- صبر پیشه کردن در برابر مشکلات و بلایا و شکرگزاری در مقابل نعمتهای الهی، مایه رشد معرفت آدمی و درک بهتر آیات و نشانه های خدا

إن فی ذلک لأیـت لکلّ صبّار شکور

 

16- صبرپیشگی و شکرگزاری، دارای ارزشی والا و صبرپیشگان و شکرگزاران، مردمانی برجسته و نخبه

إن فی ذلک لأیـت لکلّ صبّار شکور

 

17- درک آیات و نشانه های الهی، مقتضی استعداد و شرایط لازم

إن فی ذلک لأیـت لکلّ صبّار شکور

با اینکه آیات الهی برای همه مردم است، اختصاص دادن آنها به صابران شکرگزار، حکایت از آن دارد که درک آیات الهی، استعداد و شرایط ویژه ای می طلبد.

 

18- ایام الله، روز بروز و ظهور خداوند در دو عرصهء سختیها و اعطای نعمت به بندگان

و ذکّرهم بأیّـم الله إن فی ذلک لأیـت لکل صبّار شکور

اینکه خداوند فرموده است: در یادآوری ایام الله آیاتی است بر هر صبر پیشه، شکرگزار، و چون صبر، همواره در برابر سختیها و بلایا مطرح است و شکرگزاری، همواره در برابر اعطای نعمت، ذکر این دو (صابران و شاکران) می تواند قرینه باشد که مراد از «ایام الله» آن ایامی است که خداوند در آن ایام با اعطای نعمت فراوان و ایجاد بلایا و سختیها، تجلی می کند.

 

19- «عن مثنّی الحنّاط قال: سمعت أباجعفر(ع) یقول: أیام الله عزّوحلّ ثلاثة: یوم یقوم القائم(ع) و یوم الکرّة و یوم القیامة ;(1)

مثنّی حنّاط گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که فرمود: ایام الله سه روز است روز قیام حضرت قائم(ع) و روز رجعت و روز قیامت».

 

20- «قال رسول الله(ص) [فی قوله تعالی: «و ذکّرهم بأیام الله ...»]: أیام الله نعماؤه و بلاؤه و مثلاته...;(2)

رسول خدا(ص) درباره سخن خدا «و ذکّرهم بأیام الله ...» فرمود: مراد از روزهای خداوند، نعمتها، بلاها و عذابهای خداوند است...».

آیات خدا

زمینه درک آیات خدا 15; شرایط درک آیات خدا 17; نقش آیات خدا 3

استعداد

نقش استعداد 17

امام مهدی(ع)

روز ظهور امام مهدی(ع) 19

انبیا

هدایتگری انبیا 8; هماهنگی انبیا 8

ایام اللّه

اهمیت ایام اللّه 12، 13، 14; ایام اللّه و آیات خدا 14; مراد از ایام اللّه 19، 20; نقش ایام اللّه 18

برگزیدگان خدا 16

بنی اسرائیل

اهمیت هدایت بنی اسرائیل 6; گمراهی بنی اسرائیل 4; هدایت بنی اسرائیل 3

تذکر

تذکر ایام اللّه 11

تکامل

عوامل تکامل 15

تورات

تعالیم تورات 9; هدایتگری تورات 9

خدا

افعال خدا 2; تجلی خدا 18; عذابهای خدا 20; نعمتهای خدا 20

دین

دین و عینیت 10; زمینه تحقق دین 10

ذکر

ذکر ایام الله 12

رجعت

روز رجعت 19

روایت 19، 20

رهبران دینی

نقش رهبران دینی 10

زمان

تفاوت زمان ها 13

سبیل اللّه

نورانیت سبیل اللّه 5

شاکران

برگزیدگی شاکران 16; شاکران و ایام اللّه 14; فضایل شاکران 16

شکر

آثار شکر نعمت 15; ارزش شکر 16

صابران

برگزیدگی صابران 16; صابران و ایام الله 14; فضایل صابران 16

صبر

آثار صبر 15; ارزش صبر 16; صبر بر سختی 15

قیامت

روز قیامت 19

کفر

ظلمت کفر 5

گمراهی

نجات از گمراهی 3، 8، 9

محمد(ص)

اهداف محمد(ص) 8; هدایتگری محمد(ص) 8

مردم

اهمیت هدایت مردم 3

معجزه

حقیقت معجزه 2; منشأ معجزه 2; نقش معجزه 3

موسی(ع)

اهداف موسی(ع) 8; تعدد معجزه موسی(ع) 1; قصه موسی 1؛ محدوده رسالت موسی(ع) 7; مسؤولیت موسی(ع) 3، 11; معجزه موسی(ع) 2; مقامات موسی(ع) 1; مهمترین مسؤولیت موسی(ع) 6; نبوت موسی(ع) 1; نقش موسی(ع) 2; هدایتگری موسی(ع) 3، 8

هدایت

ابزار هدایت 3

 

پی نوشت ها :

1- خصال صدوق، ج 1، ص 108، ح 75; نورالثقلین، ج 2، ص 526، ح 7.

2- أمالی شیخ طوسی، ج 2، ص 105، مجلس 17; بحارالأنوار، ج 67، ص 20، ح 17.