تفسیر آیات قرآن کریم – سوره کهف – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُوا إِلَی الْکَهْفِ یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُم مِّن رَّحمته ویُهَیِّئْ لَکُم مِّنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقًا

و اکنون که شما از آنان و آنچه غیرخدا می پرستند کناره گرفته اید، در این غار جای بگیرید که امید است پروردگارتان برای شما از رحمت خود بگستراند و در کارتان آسانی و آسایشی برای شما فراهم سازد.

 

1- اصحاب کهف، از سوی جامعه کفر، مورد تهدید بودند و نیروی کافی برای مقابله با آنان را نداشتند.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

کنارگیری (اعتزال) اصحاب کهف از جامعه خویش، نشانگر در تنگنا قرار گرفتن آنان از سوی جامعه و فشار مشرکان بر ایشان است.

 

2- رفتن به غار، پیشنهاد برخی از اصحاب کهف به دیگر افراد گروه بود.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

 

3- اصحاب کهف، جهت رهایی از مشرکان، غاری را برای جای گرفتن برگزیدند.

فأوُواْ إلی الکهف

جای گرفتن اصحاب کهف در غار، ظاهراً، به جهت مخفی ماندن از دید مأموران و تعقیب کنندگان بوده است.

 

4- اصحاب کهف، برای حفظ ایمان خویش، ناگزیر به کنارگیری از جامعه شرک آلود شدند.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

با توجه به «و ما یعبدون إلاّ اللّه» معلوم می گردد که اعتزال اصحاب کهف، برای حفظ عقیده و آرمان بوده است.

 

5- لزوم هجرت از محیط کفر و شرک، برای حفظ عقیده

و إذ اعتزلتموهم ... فأوُواْ إلی الکهف

بیان اعتزال اصحاب کهف از جامعه شرک و مردم مشرک، در حقیقت، بیان الگو و رهنمودی برای موحّدان و مؤمنان است که به هنگام تعارض، حفظ ایمان را بر ماندن در جامعه، ترجیح داده و از محیط کفر هجرت کنند.

 

6- اصحاب کهف، زندگی سخت و پر مشقّت ولی همراه با توحید را، بر زندگی آسوده در محیط شرک و حاکمیّت آن ترجیح دادند.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

 

7- زندگی مشقّت بار همراه با ایمان و توحید، بر زندگی آسوده شرک آلود ترجیح دارد.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلی الکهف

 

8- اطمینان اصحاب کهف به برخورداری از رحمت الهی در صورت هجرت کردن از حاکمیّت شرک و جامعه مشرک

فأوُواْ إلی الکهف ینشر لکم ربّکم من رحمته

فعل «ینشر» در جواب امر قرار گرفته و جزا برای شرط مقدر است; یعنی «إنْ تأووا إلی الکهف ینشر...» و مفاد آن، حتمی بودن نشرِ رحمت الهی در صورت هجرت است.

 

9- تلاش گران در راه ایمان و توحید و حفظ ارزش ها، مشمول رحمت خاص خداوند، خواهند شد.

و إذ اعتزلتموهم ... فأوُواْ ... ینشر لکم ربّکم من رحمته

 

10- انگیزه و محور نهضت و هدف نهاییِ اصحاب کهف، خدا بود.

و إذ اعتزلتموهم و ما یعبدون إلاّ اللّه ... ینشر لکم ربّکم

کنارگیری اصحاب کهف از پرستش هر معبودی جز خدا و دل بستن آنان به رحمت و امدادهای الهی، گویای برداشت یاد شده است.

 

11- اصحاب کهف، در حلِّ معضلات و مشکلات حرکت توحیدی، متکی به خدا بودند.

و یهیّیء لکم من أمرکم مرفقًا

تهیئة (مصدر «یهیّیء») به معنای فراهم ساختن و آماده کردن است. «مرفق» به چیزی گفته می شود که کار به مدد آن صورت می گیرد. «من» در «من أمرکم» در معنای ابتدا به کار رفته و ممکن است برای افاده معنای بدل باشد، که در این صورت معنای جمله چنین می شود: «او، برای شما، در عوض کارتان، مدد فراهم خواهد ساخت.».

 

12- اصحاب کهف، به فراهم آمدن زمینه های لازم برای تداوم بخشی به یکتاپرستی و حرکت توحیدی خویش، مطمئن بودند.

و یهیّیء لکم من أمرکم مرفقًا

 

13- خداوند، فراهم آورنده شرایط مناسب، برای استوار ماندن یکتاپرستان مهاجر، بر عقیده توحیدی خویش

و یهیّیء لکم من أمرکم مرفقًا

ارزشها 7:

اهمیت محافظت از ارزشها 7 9

اصحاب کهف:

اصحاب کهف در غار 3; اصحاب کهف و مشرکان 3; اطمینان اصحاب کهف 8، 12; انگیزه نهضت اصحاب کهف 10; اهداف نهضت اصحاب کهف 10; ایمان اصحاب کهف 4، 6; بینش اصحاب کهف 8; پناهجویی اصحاب کهف 2، 3; پیشنهاد اصحاب کهف 2; توحید اصحاب کهف 6، 12; توکل اصحاب کهف 11; تهدید اصحاب کهف 1; ضعف اصحاب کهف 1; عزلت گزینی اصحاب کهف 4، 6; قصه اصحاب کهف 1، 2، 3، 4، 6 ، 12; نهضت اصحاب کهف 12; مشکلات اصحاب کهف 6، 11

امیدواران:

امیدواران به رحمت 8

ایمان:

ارزش ایمان 7; اهمیت ایمان 7; اهمیت محافظت از ایمان 4، 9

توحید:

ارزش توحید 7; اهمیت توحید 7، 9

خدا:

افعال خدا 13; امدادهای خدا 13; زمینه رحمت خدا9; عوامل رحمت خدا 8

رحمت:

مشمولان رحمت 9

زندگی:

زندگی ارزشمند 7; زندگی بی ارزش 7

شرک:

معرضان از شرک 4

عقیده:

اهمیت محافظت از عقیده 5

موحدان:

یاور موحدان مهاجر 13

هجرت:

هجرت از جامعه مشرک 5، 8; هجرت از دارالکفر 5