تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نسا – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَاللَّذَانَ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ تَوَّابًا رَّحِیمًا
و از میان شما آن دو تن که آن عمل بسیار قبیح را انجام می دهند آزارشان دهید، پس اگر توبه کردند و به صلاح آمدند از آن دو، بگذرید. همانا خدا بسیار توبه پذیر و رحیم است.
1 تعزیر و ایذا، کیفر دو مردی که مرتکب فحشا (لواط) شوند.
و الّذان یأتیانها منکم فاذوهما
چون در آیه قبل حکم زن زناکار بیان شده، بنابراین آیه مورد بحث در مورد غیر زنان است. پس مراد از «الّذان»، دو مردی هستند که مرتکب فاحشه گردند.
2 آزار و تعزیر، کیفر مرد و زن بی شوهری که مرتکب زنا شوند.*
و الّذان یأتیانها منکم فاذوهما
چون مراد از «و الّتی» در آیه قبل بنابر یک احتمال زنان شوهردار بودند، آیه مورد بحث می تواند درباره زنان بی شوهر باشد. بنابراین مراد از «الّذان»، مرد و زن بی شوهر است.
3 تفاوتِ کیفر فحشای زنان شوهردار و بی شوهر
و الّتی یأتینَ الفاحشة من نسائکم ... فامسکوهنّ فی البیوت ... و الّذان یأتیانها منکم فاذوهما
با توجّه به برداشت قبل و توضیح آن.
4 کیفر فحشا (لواط و زنا)، مشروط به انجام آن از روی اختیار است.
و الّذان یأتیانها منکم فاذوهما
5 لزوم تداوم ایذای مرتکبین فحشا (لواط و زنا) تا احراز توبه و اصلاح آنان*
فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما
در برداشت فوق، جمله «فان تابا ... فاعرضوا» عطف بر «فاذوهما» و متفرع بر آن شده است و می رساند که پایان آزار، توبه آنان است. بنابراین آزار آنان باید همچنان ادامه داشته باشد تا توبه کنند.
6 زنان و مردان مرتکب فحشا (زنا و لواط)، در صورت توبه و اصلاح نباید کیفر داده شوند.*
فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما
بنابر اینکه جمله «فان تابا ... » عطف بر جمله ای محذوف باشد ; یعنی «فاذوهما ان لم یتوبا فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما».
7 اصلاح، شرط پذیرش توبه بندگان از سوی خداوند
فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما اِنّ اللّه کان تواباً رحیماً
جمله «اِنّ اللّه ... » تواب بودن خداوند را پس از توبه بنده و اصلاح او مطرح ساخته است.
8 توبه از گناه همراه با اصلاح، موجب برداشته شدن کیفر آن
فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما اِنّ اللّه کان تواباً رحیماً
چون جمله «ان اللّه ... » دلیل و علت پذیرش توبه و برداشتن کیفر فحشا قرار گرفته است، می توان چنین نتیجه گرفت که هر گناهی با توبه و اصلاح بخشوده می شود و کیفر آن ساقط می گردد.
9 لزوم نادیده انگاشتن گناه کسانی که توبه کرده و صالح می شوند.
فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضوا عنهما
چون «ایذاء» می تواند شامل هر نوع اذیت و آزاری باشد، اعراض نیز باید از هر نوع اذیت و آزاری باشد ; حتی از اینکه آنان را با چنین عملی یاد کنند و بشناسند.
10 خداوند، توّاب (بسیار توبه پذیر) و رحیم (بسیار مهربان) است.
انّ اللّه کان توّاباً رحیماً
11 خداوند، آمرزنده گناه زناکار و لواط کننده، به شرط توبه و اصلاح
و الّذان یأتیانها منکم ... فان تابا و اصلحا ... اِنّ اللّه کان توّاباً رحیماً
12 سقوط کیفر و پذیرش توبه گناهکاران و مرتکبین فحشا از سوی خداوند، جلوه توبه پذیری و رحمت او
و الّذان یأتیانها منکم ... اِنّ اللّه کان توّاباً رحیماً
13 توبه پذیری خداوند، پرتوی از رحمت او
اِنّ اللّه کان توّاباً رحیماً
وصف «رحیماً» می تواند تعلیل برای «توّاباً» باشد ; یعنی چون رحیم است، توبه پذیر می باشد.
14 حبس، کیفر فحشای دوشیزگان
و الّذان یأتیانها منکم فاذوهما
امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: یعنی البکر اذا اتت الفاحشة التی اتتها هذه الثیّب، و درباره «اذوهما» فرمود: تحبس.(1)
احکام: 1، 2، 4، 6
اسماء و صفات:
توّاب 10، 12 ; رحیم 10
اصلاح:
آثار اصلاح 7
توابین:
برخورد با توابین 9
توبه:
آثار توبه 5، 6، 8، 9، 11 ; اهمیّت توبه 9 ; شرایط توبه 8 ; شرایط قبولی توبه 7 ; قبولی توبه 12، 13
حدود:
شرایط اجرای حدود 4
خدا:
آمرزش خدا 11 ; رحمت خدا 12، 13
زنا:
احکام زنا 4، 6 ; کیفر زنا 3، 4 ; کیفر زنا ی محصنه 3
روایت: 14
زناکار:
آمرزش زناکار 11 ; احکام زناکار 2 ; اذیّت به زناکار 2، 5 ; تعزیر زناکار 2 ; توبه زناکار 6 ; حبس زناکار 14 ; زناکار باکره 14 ; کیفر زناکار 5
فحشا:
کیفر فحشا 14
گناه:
آمرزش گناه 11
گناهکار:
توبه گناهکار 12
لواط:
آمرزش لواط 11 ; احکام لواط 1، 4، 6 ; تعزیر در لواط 1 ; توبه از لواط 6 ; کیفر لواط 1، 4، 5
پی نوشت ها:
1. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 227، ح 61 ; نورالثقلین، ج 1، ص 456، ح 124.
تصاویر ضمیمه
