تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انفال – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَی فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبئْسَ الْمَصِیرُ

و هر کس در آن وقت به آنان پشت کند قطعاً با خشمی از خدا بازگشته و جایگاهش جهنّم است و چه بد بازگشتگاهی است! مگر کسی که [پشت کردنش] به منظور کنار رفتن برای حمله مجدّد باشد و یا بخواهد در کنار گروهی [از همرزبانش] جای گیرد.

1 جواز روی برتافتن از جبهه نبرد به منظور در اختیار گرفتن موضعی جدید علیه دشمن یا پیوستن به گروهی از همرزمان خویش

و من یولهم یومئذ دبره إلا متحرفا لقتال او متحیزا إلی فئة

«تحرف» به معنای روی گرداندن از محلی به اطراف آن محل است. بنابراین «تحرف للقتال» یعنی روی گرداندن از دشمن به منظور انتخاب جبهه ای دیگر برای نبرد. و «تحیز» به معنای جای گرفتن است و چون به «إلی» متعدی شده معنای پیوستن نیز در آن اشراب شده است. گفتنی است مراد از «فئة» گروهی است که در آن میدان مشغول پیکار هستند.

2 روی گردانان از جبهه نبرد جز برای اتخاذ تاکتیکهای جدید مورد غضب الهی و مستحق جهنم

و من یولهم ... فقد باء بغضب من اللّه و مأویه جهنم و بئس المصیر

کلمه «بوء» چنانچه با حرف «باء» متعدی شود می تواند به معنای متحمل شدن باشد. بنابراین «باء بغضب من اللّه» یعنی خشم خداوند را بر خود هموار ساخت.

3 جهنم، جایگاهی بد و فرجامی شوم

و بئس المصیر

مخصوص به ذم، کلمه جهنم است که به قرینه فراز قبل حذف شده است، یعنی «و بئس المصیر جهنم»

4 جهنم، جایگاه فراریان از جبهه نبرد

و من یولهم ... مأویه جهنم

5 جهنم، جایگاه مغضوبین درگاه خداوند

فقد باء بغضب من اللّه و مأویه جهنم

جنگ:

تاکتیک در جنگ 1، 2

جهاد:

احکام جهاد 1 ; جهاد با دشمنان 1 ; ترک مجاز جهاد 1 ; کیفر فرار از جهاد 2، 4

جهنمیان: 4، 5

جهنم:

شومی جهنم 3 ; موجبات جهنم 2، 4، 5

عذاب:

اهل عذاب 2

فرجام:

شوم 3

مغضوبان خدا: 2

کیفر مغضوبان خدا 2 5