تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ فَبمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ

گفت: پس به سبب اینکه مرا محروم کردی حتماً در راه مستقیم تو برای [شکار] آدم و آدمیان به کمین خواهم نشست.

1 گمراه ساختن مردم، هدف ابلیس از مهلت خواهی و درخواست عمر طولانی

أنظرنی ... لأقعدن لهم صرطک المستقیم

2 ابلیس به تلافی گمراه شدن خویش، با کمین کردن در صراط مستقیم، بر گمراه کردن مردم مصمم شد.

فبما أغویتنی لأقعدن لهم صرطک المستقیم

کلمه «باء» در «فبما أغویتنی» سببیه است.

3 ابلیس دشمن انسانها و دارای ضمیری پرکینه از آنان

لأقعدن لهم صرطک المستقیم

4 ابلیس عنصری ناسپاس و گستاخ در برابر خداوند

قال فبما أغویتنی

استجابت درخواست ابلیس از سوی خداوند اقتضا می کرد که وی در برابر این نعمت الهی سپاسگزار باشد. ولی او تمردی دیگر کرد و مصمم شد تا راه مستقیم الهی را بر بندگان خدا سد کند و این حکایت از گستاخی و ناسپاسی وی دارد.

5 ابلیس، معترف و معتقد به مستقیم بودن صراط الهی

لأقعدن لهم صرطک المستقیم

6 ابلیس خود معترف به گمراهی و گمراه گری خویش

فبما أغویتنی لأقعدن لهم صرطک المستقیم

7 ابلیس، گمراهی خویش را از ناحیه خداوند می پنداشت.

فبما أغویتنی لأقعدن لهم صرطک المستقیم

8 انسان، موجودی اغواپذیر است.

لأقعدن لهم صرطک المستقیم

9 ابلیس، آگاه به اغواپذیری انسانها حتی پیش از خلقت آنان

لأقعدن لهم صرطک المستقیم

10 انسانها بر اساس طینت اولی خویش سالکان صراط مستقیم الهی هستند.

لأقعدن لهم صرطک المستقیم

ابلیس:

و صراط مستقیم 5; اغواگری ابلیس 1; اقرار ابلیس به صراط مستقیم 5; اقرار ابلیس به اغواگری 6; اقرار ابلیس به گمراهی 6; انتقام ابلیس 2; دشمنی ابلیس 3; عقیده ابلیس 5، 7; علم ابلیس 9; عمر ابلیس 1; فلسفه استمهال ابلیس 1; فلسفه اغواگری ابلیس 2; کفران ابلیس 4; کینه ابلیس 3; گستاخی ابلیس 4; گمراهی ابلیس 2; منشأ گمراهی ابلیس 7

انسان:

آسیب پذیری انسان 8، 9; اغواپذیری انسان 8، 9; فطرت انسان 10

خدا:

اضلال خدا 7

صراط مستقیم:

سالکان صراط مستقیم 10; گمراهی از صراط مستقیم 2

گمراهی:

عوامل گمراهی 1، 2