تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا

و هرگاه بخواهیم شهری را نابود کنیم خوشگذران هایش را بفرماییم [امکان دهیم]تا در آن گناه کنند; پس قول [عذاب]بر آنان حتمی گردد و در نتیجه آن را به شدت درهم کوبیم.

 

1- فسق و گناهِ برخورداران از مکنت و ثروتمندان هر جامعه، عامل هلاکت و نابودی آن جامعه است.

و إذا أردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

«مترف» از واژه «ترفه» گرفته شده و «ترفه» هم به معنای روزی و نعمت فراوان است (مفردات راغب).

 

2- رخدادهای تاریخ و جوامع بشری، تحت اراده الهی است.

و إذا أردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها ففسقوا فیها ... فدمّرنـها

 

3- برخورداری از رفاه و ثروت، زمینه ساز گرایش به فسق و گناه

أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

ذکر مترفان جامعه از میان سایر قشرها برای فاسق شدن، در حالی که فسق و گناه از عهده همه مردم برمی آید و اختصاص به گروه خاصّی ندارد، ممکن است به خاطر نکته یاد شده باشد.

 

4- مترفان و صاحبان مال و منال بیش از دیگران در معرض نافرمانی خدا و حق ناپذیری قرار دارند.

أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

برداشت فوق مبتنی بر این است که مفعول «أمرنا» کلمه محذوفی چون «بالطاعة» و ... باشد. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ما مترفان جامعه را به طاعت و بندگی فرمان می دهیم، ولی آنان برخلاف انتظار راه فسق و نافرمانی پیشه می سازند.

 

5- اراده الهی، از طریق اسباب و مسببات تحقق می پذیرد.

و إذا أردنا ... ففسقوا فیها فحقّ علیها القول

 

6- افزایش تعداد مترفان و ثروتمندان فاسق و تبهکار در جامعه، از عوامل هلاکت و نابودی آن جامعه براساس سنتهای خداوند

و إذا أردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

برخی برآنند «أمرنا» به معنای «کثرنا» (فزونی دادیم) است (مفردات راغب) که بر اساس آن، مراد از «أمرنا مترفیها» افزایش مترفان در جامعه است.

 

7- فسق و فساد طبقه ثروتمند در گرایش دیگر طبقات به فساد و تباهی، تأثیر و نقش مهمی دارد.

أمرنا مترفیها ففسقوا فیها

اختصاص به ذکر یافتن مترفان از میان دیگر طبقات، بیانگر این است که فسق و فساد این طبقه تأثیر بیشتر و نقش مهم تری در مقایسه با دیگر طبقات در فاسد شدن جامعه و نابودی آن دارد.

 

8- جامعه و تحولات آن، دارای سنت و قانونمندی مشخصی است.

و إذا أردنا أن نهلک ... ففسقوا فیها ... فدمّرنـها

«قریة» در لغت به معنای مجتمع انسانی است (مفردات راغب). اینکه خداوند می فرماید: «وقتی ثروتمندان و مرفهین جامعه فاسق شدند، سخن ما درباره آنان قطعی می شود» (فحقّ علیها القول); حکایت از آن دارد که تحولات جامعه، دارای قانون مشخصی است.

 

9- عملکرد انسانها در نابودی و هلاکت آنان، نقش تعیین کننده دارد.

و إذا أردنا أن نهلک قریة ... ففسقوا فیها فحقّ علیها القول فدمّرنـها

 

10- گسترش و فراگیری فساد در سطح جامعه، مایه نزول حتمی عذاب الهی است.

ففسقوا فیها فحقّ علیها القول

 

11- عذاب جامعه فسادگر، آن چنان شدید است که مایه نابودی و هدم کامل آن می شود.

ففسقوا فیها فحقّ علیها القول فدمّرنـها تدمیراً

 

12- «عن أبی جعفر(ع) فی قول الله: «إذا أردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها» قال: تفسیرها أمرنا أکابرها;(1)

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا «إذا أردنا أن نهلک قریة أمرنا مترفیها» روایت شده است که فرمود: تفسیر آیه، این است که ما به بزرگان آن دیار امر می کنیم».

تاریخ:

منشأ تحولات تاریخ 2

ثروت:

آثار ثروت 3

ثروتمندان:

آثار فساد ثروتمندان 7; آثار فسق ثروتمندان 1; آثار گناه ثروتمندان 1; حق ناپذیریثروتمندان 4; نقش ثروتمندان فاسق 6

جامعه:

آثار فساد جامعه 11; آسیب شناسی اجتماعی 1، 6، 7، 10; زمینه فساد جامعه 7; سنتهای اجتماعی 8; قانونمندی تحولات اجتماعی 8; قانونمندی جوامع 8; عذاب جوامع فاسد 11; عوامل هلاکت جوامع 1، 6; هلاکت جوامع فاسد 11

حق:

خطر حق ناپذیری 4

خدا:

اوامر خدا 12; سنّتهای خدا 6; مجاری اراده خدا 5; نقش اراده خدا 2

رفاه:

آثار رفاه 3

روایت 12:

عذاب:

مراتب عذاب 11; موجبات عذاب 10

عمل:

آثار عمل 9

عوامل طبیعی:

نقش عوامل طبیعی 5

فساد:

آثار اجتماعی فساد 7، 10; آثار شیوع فساد 10

فسق:

آثار اجتماعی فسق 7; زمینه فسق 3

گناه:

زمینه گناه 3

مترفان:

حق ناپذیری مترفان 4; نقش مترفان فاسق 6; مراد از مترفان 12

نظام علیّت 5:

هلاکت:

عوامل هلاکت 9

پی نوشت ها :

1. تفسیرعیاشی، ج 2، ص 284، ح 35; نورالثقلین، ج 3، ص 144، ح 109.