هاشمی و دفاع مقدس

گرچه از زمان شروع جنگ عراق با ایران، آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس شورای اسلامی و همچنین نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع، همواره در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های جنگ جهت دفاع از تمامیت ارضی کشور نقش مهمی ایفا کرده است، اما آنچه ایشان را در تاریخ معاصر ایرانماندگار کرده، تلاش ها و اقداماتی است که وی برای خاتمه دادن به جنگ تحمیلی انجام داد.

زمانی که اولین جلسه شورای عالی دفاع 22 روز پس از آغاز جنگ،تشکیل شد، هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس یکی از اعضای فعال آن بود. پس از دوران ریاست جمهوری بنی صدر، ایشان به عنوان سخنگوی شورای عالی دفاعبا مصاحبه های خود و نیز با ایراد سخنان تحلیلیدر خطبه های نماز جمعه ، به طور مرتب مردم را در جریان وقایع و رویدادهای جنگ قرار می داد و بر امیدواری و افزایش روحیه جامعه می کوشید.

شناخت اولیه آقای هاشمی رفسنجانی از نیروهای مسلح، به زمان سربازی ایشان در پادگان باغشاه تهران بر می گردد کهپس از حوادث و قیام خونین 15 خرداد 1342 ایشان را حوزه علمیه قم دستگیر و به سربازی اعزام کردند. تجربه چگونگی مقابله ارتش شاهنشاهی در جریان نهضت اسلامی در سال 1357 با مردم معترضبه نظام سلطانیدر خیابان هاکه نهایتا منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد نیز بر شناخت ایشان از ظرفیت ها و محدودیت های نظامی افزود.پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان از جمله کسانی بود که در تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نقش داشت و با سران ارتش ارتباط نزدیک تری پیدا کرد.

با حمله نظامی عراق به ایران و حضور بیشتر ایشان در جبهه هادر مقاطعمختلف جنگ ، بر آشنایی آقای هاشمی با تاکتیک های عملیاتی و چگونگی بکارگیری جنگ افزارها در میدان نبرد افزوده شد و آرام آرام ایشان با تمامی ابعاد مسائل نظامی و عملیاتی آشنا شد، بگونه ای که در جلسات با فرماندهان در قرارگاه های عملیاتی به بحث و تبادل نظر در باره مناطق عملیاتی می پرداخت. شاید بتوان ایشان را به عنوان یکی از برجسته ترین سران کشور در فهم و درک مسائل نظامی در دوران دفاع مقدس تلقی کرد که هم با انواع جنگ افزارها آشنا شده بود و هم از تاکتیک بکارگیری آنها سر در می آورد.

در روزهای اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان به همراه شهید آیت الله دکتر بهشتی از جمله افرادی در شورای انقلاب بودند که با پیشنهاد دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه دولت موقت برای پس دادن هواپیماهای پیشرفته F14 به آمریکا مخالفت کردند و باعث شدند تا این هواپیماها و سایر جنگ افزارها و تسلیحات نظامی در کشور باقی بمانند و نقش مهمی را در دوران جنگ در دفاع از آسمان ایران به ویژه جزیره خارک ایفا کنند.البته باید به یاد داشت که در آخرین روزهای حکومت پهلوی و در دوران چند روزه نخست وزیری شاپور بختیار، آمریکایی ها توانستند با حضور ژنرال هایزر در ایران تعدادی از قراردادهای خرید تسلیحات و جنگ افزارهای نظامی از جمله هواپیماهای F16 را لغو کنند و باعث تضعیف بنیه نظامی ایران شوند.
هاشمی رفسنجانی در ایام دفاع مقدس مقبولاکثر فرماندهان ارتش و سپاه بود و سران ارتش و سپاه، بسیاری از مشکلات خود را از طریق ایشان حل می کردند. شاید به همین دلیل بود که امام خمینی ایشان را که رئیس مجلس شورای اسلامی بود برای هماهنگی بیشتر بین ارتش و سپاه انتخاب کردو از سال 1362، ایشان حضور مستقیم تری در جبهه ها پیدا کرد و سرانجام در روزهای پایانی جنگ، اماموی رابرای جانشینی فرماندهی کل قوا برگزید.

در سال های آخر جنگ، آقای هاشمی رفسنجانی به این نتیجه رسیده بود که "حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس"، "بکارگیری جنگ افزارهای شیمیایی" توسط ارتش عراق و "حمله گسترده عراق به مناطق مسکونی" ، "جنگ نفتکش ها" و "سکوت جامعه جهانی" در برابر جنایات صدام، بیانگر آن است که قدرت های بزرگ "نمی خواهند"و "نمی گذارند"جمهوری اسلامی ایران "برنده جنگ" و پیروز نهایی صحنه عملیات باشد. بنابراین ایشان به دنبال راه حلی برای پایان دادن به جنگ با حفظ حقوق ایران بود. راه حل ایشان تصرف منطقه ای مهم و استراتژیک از دشمن و سپس مذاکره برای وادار کردن دولت عراق جهت پذیرش خواسته های ایران بود. از دید ایشان، استفاده از تلاش های دیپلماتیک و توجه به ظرفیت شورای امنیت سازمان ملل نیز می توانست در این راستا به کمک آید. عملیات های والفجر8 و کربلای 4 و 5 به عنوان عملیات های سرنوشت ساز بر همین مبنا انجام شد و رزمندگان اسلام با اجرای این عملیات ها توانستند تمامی اروند رود را به تصرف خود درآورند و صورت مسئله بهانه صدام برای جنگ را پاک کنند.تدوین قطعنامه 598 که پس از پیروزی های بزرگ ایران در قطع ارتباط عراق با دریای آزاد و خلیج فارس انجام شد و برای اولین بار آتش بس و عقب نشینی نیروهای طرفین مخاصمه به مرزها را در بند اول خود جای داده بود و حرف از تعیین آغازگر جنگ زده بود می توانست در شرایطی مورد توجه ایران قرار گیرد که آقای هاشمی رفسنجانی این فرصت را از دست نداد.

در چهار ماه آخر جنگ با حمایت قدرت های جهانی و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از صدام حسین، اوضاع به نفع ارتش عراق در جبهه ها تغییر یافت. در حالی که پس از حملة عراق به فاو و شلمچه،منافقین به مهران حمله کرده بودند و احتمال حملة ارتش عراق به جزایر مجنون وجود داشت، آقای هاشمی رفسنجانی در روز سه شنبه 31/3/1367 به کرمانشاه سفر کرد و در محل قرارگاه رمضان مستقر شد. ایشان در همان شب پس از دریافت گزارش وضعیت جبهه ها،به فرماندة کل سپاه گفتند: " قبل از این سفر به اتفاق رئیس جمهور و احمدآقا در روز جمعه 27/3/1367 خدمت امام رفتیم. وضع جبهه ها،نیروها،امکانات کشور و اوضاع دشمن را برای امام تشریح کردیم و دو راه "بسیج نیروها و امکانات برای جنگ" یا "پذیرش ختم جنگ" را برای امام مطرح کردیم. دیدگاه آقای هاشمی رفسنجانی این بود که جنگ را با پذیرش قطعنامة 598 تمام کنیم. سرانجام امام خمینی با پذیرش آتش بس و قبول قطعنامه 598 در 27 تیر ماه 1367 به جنگ 8 ساله پایان دادند و نهایتا در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، صدام حسین تسلیم خواسته های ایران شد و دوباره معاهده 1975 الجزایر را پذیرفت و جنگ به صورت واقعی خاتمه یافت. 

در مجموع زندگی پر از حادثه آیت الله هاشمی رفسنجانی با غروب ناگهانی ایشان در سالگرد قیام مردم قم در 19 دی ماه توانست یک درس به یاد ماندنی برای علاقمندان به صلح و سازندگی باشد. در بازگشت از مراسم ختم آیت الله هاشمی رفسنجانی که با خودروی سردار مصطفی ایزدی از حسینه امام خمینی بیرون می آمدیم،در کوچه همجوار بیت رهبری آقای دکتر عباس شیبانی از مبارزین علیه طاغوت و از اعضای شورای انقلاب و عضو فعلیشورای شهر تهرانرا دیدیم که عازم منزل بود. ایشان را سوار کردیم تا برسانیم. سردار ایزدی از وی خواست سخن و نکته ای را برای ما بگوید. ایشان شعر ذیل را برای ما خواند:
با همه خَلق جهان گرچه از آن بیشتر گمراه و کمتر برَهند
آنچنان زیْ که چو مُردی برَهی نه چنان زیْ که چو مُردی برَهند

به هر حال می توان گفت: آیت الله هاشمی رفسنجانی با رحلت خود از رنج های دوران پایان عمر که بر خود و خانواده اش رفت رهید.