حیات آیت الله هاشمی یک تاریخ است -- آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی
مصاحبه با مجله حریم امام
در ابتدا، لطفا از آغاز آشنایی‌تان با آیت الله هاشمی بفرمایید، و این که این آشنایی چگونه ادامه پیدا کرد؟
حضرت آیت الله آقای هاشمی رفسنجانی، این مرد بزرگ انقلاب، از ابتدای نهضت، همراه امام بود، و تا لحظه آخر حیات امام و همچنین بعد از آن، تا آخرین لحظات حیات خودش همیشه همّ و تلاش اصلی او، بقای انقلاب و حفظ ارزش‌های انقلاب بود. در ذهنم می‌آید شاید پنجاه ـ شش سال پیش، ایشان دو ماهی نجف ماندند. مرحوم پدر ما، اصولشان را شب‌ها در مسجد شیخ طوسی رحمه الله علیه می‌گفتند. البته چون خیلی تحقیقی و محققانه بود، نخبه‌ها می‌آمدند، مثل اینکه آقای هاشمی مدتی که در نجف بودند را آنجا درس می‌آمده، ولی یک شب که نیامده بود، پدر ما می‌پرسد آن شیخ که ریش نداشت، و خوب چیز می‌فهمید، الان من دقیق نمی‌دانم، آن وقت بنده چهارده پانزده ساله بودم، و مثلاً شرح لمعه می‌خواندم. نمی‌دانم آقای هاشمی چند تا اشکال کرده بود که پدر ما به نظرشان آمده بود. ایشان زود از افراد تعریف نمی‌کرد، ولی گفته بود او خیلی خوب چیز می‌فهمد.
ما می‌بینیم حیات آیت الله هاشمی خودش یک تاریخ است. مبارزاتش قبل از انقلاب، که در زندان‌ها بود، و شکنجه‌ها شد. حتی تا مرز اعدام هم رسید، ولی وساطت‌هایی شد و منصرف شدند. این خودش بحث مفصلی می‌خواهد. بعد از پیروزی انقلاب هم از همان اول، پیامی که برای حکومت موقت خواند، آقای هاشمی بیان امام برای مرحوم بازرگان بود. یعنی اینقدر مورد اعتماد حضرت امام بود، و در تمام زمان جنگ هم به نیابت از امام، فرماندهی جنگ را به نحو احسن اداره می‌کرد. بعد از فوت امام کمال مساعدت و همراهی را با مقام معظم رهبری کرد که انقلاب شکست نخورد، و تداوم داشته باشد. همیشه می‌بینیم تمام همّ و غمّ این مرد بزرگ انقلاب، بقای انقلاب و حفظ ارزش‌های انقلاب بود که فی الحقیقه همان حفظ ارزش‌های اسلام است. ایشان هم شخصیت علمی بود، هم انقلابی بود، هم انسان بسیار فهیمی بود، همه چیز را خوب و سریع درک می‌کرد، و نزد امام خیلی مورد علاقه بود. من یادم است در نجف، مرحوم آیت الله شهید حاج آقا مصطفی خمینی او هم از او تعریف می‌کرد و بعد از فوت امام هم همیشه در حالیکه کارهای انقلابیش را می‌کرد، هیچ وقت رابطه‌شان را با بیت حضرت امام کم نکرد. چه در زمان مرحوم حجه الاسلام و المسلمین حاج احمد آقا خمینی رحمه الله علیه، و چه بعد از وفات او با آیت الله حاج حسن آقا خمینی، در عین حال هم پشتوانه مقام معظم رهبری بود و همیشه همّ و غمش حفظ انقلاب و حفظ ارزش‌های انقلاب بود، و صفات بسیار خوبی داشت، خیلی انسان باوفایی بود.
uحضرتعالی برجسته‌ترین صفات او را چه دیدید؟
شجاعت در راه انقلاب و اسلام. اصلاً از هیچ چیزی نمی‌ترسید، از دشمن. هر جا جای ارزش‌های انقلاب و اسلام بود، او سینه‌اش را سپر می‌کرد، و به حق، یک انسان ویژه‌ای بود از حیث اخلاقیات، از حیث شجاعت، از حیث صداقت، از حیث اعتقادات و همچنین باوفا بودن. این‌ها همه‌اش صفات حسنه‌ای است که کمتر می‌شود همه‌اش در یک نفر جمع شود، و در آیت الله هاشمی، این‌ها جمع شده بود. واقعاً هم فوت ایشان ثلمه‌ای به جهان اسلام و انقلاب اسلامی بود، که ما یک عزیز بسیار با ارزش، یک عالم خوش‌فهمی را از دست دادیم. امیدوارم خداوند تبارک و تعالی او را در اعلی علیین و جنات نعیم، مقام محمودی داشته باشد، البته همینطور است. ان الله لا یضیع عمل عامل من ذکر او انثی.
uمرحوم آقای هاشمی جایگاهش در میان حوزه و حوزویان چگونه بود؟
خیلی احترامش می‌کردند، چون معروف بود به اینکه بعضی وقت‌ها افرادی معروف‌اند که سیاسی هستند. ایشان اضافه بر اینکه سیاست را خوب می‌فهمید، باسواد هم بود. حوزوی هم بود، فرزند حوزه بود. حسابی درس خوانده بود، صاحب نظر بود، در جلساتی که می‌نشستیم، کمتر بحث‌های سیاسی می‌کرد، بلکه بحث طلبگی بود، و قشنگ حرف می‌زد. با اینکه متارک بود، اما مسائل مهم را قشنگ وارد بود، بحث فنی را خوب بحث می‌کرد، خیلی خوش استعداد بود، خوش فهم بود، حافظه‌اش خیلی خوب بود. این‌ها صفاتی است که کمتر در یک نفر جمع می‌شود. شجاعت، عدالت، انقلابی بودن، باسواد بودن. عاشق امام بود. متقابلاً امام هم به او خیلی علاقه داشت. مورد وثوق امام بود. مورد اعتماد امام بود، و لهذا در زمان جنگ و دفاع مقدس، نماینده امام در مسائل جنگ بود، و او فرماندهی می‌کرد. این اطمینان شدید امام را به او می‌رساند، و بعد از فوت امام هم نسبت به مقام معظم رهبری همینطور بود. نگذاشت وقفه‌ای در انقلاب شود، و انقلاب ثلمه‌ای به آن بخورد. خیلی سریع انقلاب راهش را ادامه داد، الی یوم هذا. ان شاء الله امیدواریم این انقلاب به انقلاب کبیر حضرت مهدی عجل الله فرجه شریف متصل شود.
u با توجه به اینکه با ایشان مأنوس بودید، به ویژه از سال‌های اخیر، او از چه چیزهایی بیشتر رنج می‌برد؟ در واقع دغدغه‌های آقای هاشمی چه بود؟
آنی که برایش خیلی مهم بود، حفظ ارزش‌های انقلاب بود، ارزش‌های نظام بود، حفظ مقام مقدس امام بود، حفظ بیت امام بود. چون این‌ها را جزء انقلاب می‌دانست. در وفا و صمیمتش واقعاً فوق العاده بود. فوت او واقعاً ثلم فی الاسلام ثلمه. در روایت داریم اگر یک عالم و دانشمندی، کسی که در جامعه اسلامی خیلی مؤثر است برود، ثُلمه و شکافی در جهان اسلام واقع می‌شود که لا یَصُدُّها شیء، امیدوارمان شاء الله خداوند روح مطهرش را با اجداد ما، با رسول الله، ائمه اطهار، با صالحین و با امام راحل محشور کند.
uیکی از ویژگی‌های ایشان معتدل بودند در فکر و در تصمیم گیری‌ها بود. این تعادلی که آقای هاشمی داشت، چقدر توانست در روند جمهوری اسلامی ایران، از آغاز نهضت تا انجامش، اثرگذار باشد؟
بله، ببینید یک انسانی که متعالی است، باید تعادل داشته باشد، نه افراطیِ آن طرف، نه بی‌تفاوتی این طرف: «وَابْتَغِ بَیْنَ ذَلِکَ سَبیلًا» (سوره اسراء، آیه 110). انسان متعالی همیشه اینطور است، و ایشان از همان قسم اشخاص بود که نه افراطی بود، و نه بی تفاوت بود. با اندیشه کارهایش را انجام می‌داد. انسان مطلوب در جامعه، اینطور انسانی است که با اندیشه و با تفکر، راه صحیح و درست را ادامه دهد، و می‌توانم این کلمه را در پایان سخنانم برایش بگویم: «عاش سعیداً و مات سعیدا» قَدَّسَ الله نفسه الزکیه و حَشَرَهُ الله مع الانبیاء و الائمه الاطهار علیهم السلام
uسؤال آخری را در مورد ساده زیستی ایشان بپرسیم که چگونه بود؟
بله من به خانه‌شان می‌رفتم، خیلی زندگی ساده، و زندگی طلبگی بود. این یکی از محسناتی است که او از وجوهات تصرف نمی‌کرد، بلکه از مال شخصی خودش، مقداری که ارث از پدر و ... رسیده بود، به همان‌ها بسنده می‌کرد. هر وقت می‌رفتم، آنجا تشریفاتی نبود، تنها چیزی که برای ما می‌آوردند، چای بود. یادم نمی‌آید برایمان میوه آورده باشند.