تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مؤمنون – آیه 17 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا کُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِینَ

و همانا بالای سر شما هفت طریقه (آسمان) آفریدیم و از این خلق غافل نیستیم.

1 - خدا، آفریدگار آسمان ها

و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق

«طریقة» (مفرد «طرائق») به هر چیزی که روی آن، چیزی شبیه خودش قرار گرفته باشد، گفته می شود و مراد از «سبع طرائق» به قرینه «فوقکم» (بالای سر شما)، هفت آسمان است. بنابراین به آسمان های هفتگانه، بدان جهت که روی هم قرار دارند، «طرائق» گفته شده است.

2 - جهان آفرینش، دارای هفت آسمان

و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق

3 - آسمان های هفتگانه، بر فراز سر آدمیان و هر یک بر روی دیگری قرار دارد.

و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق

4 - آسمان ها، راه میان خدا و خلق است، و نه حاجبی میان او و آفریده ها.

و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق

«طریقة» گاهی به معنای راهی است که بر اثر رفت و آمد رهروان، کوبیده و هموار شده باشد. بر این فرض، معنای جمله فوق چنین می شود: «به راستی که ما بر فراز سر شما، هفت راه آفریدیم». تسمیه آسمان ها به «طرائق» نیز از آن رو است که آسمان، ممرّ فرمانی است که از سوی خدا به زمین نازل می شود (یتنزل الأمر بینهنّ) طلاق / 12 و راههای صعود گفته های پاک و اعمال صالح است (إلیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه) فاطر/ 10 و محل رفت و آمد فرشتگان است (و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّک) مریم / 64.

5 - نظارت و اطلاع دقیق خداوند بر احوال خلق

و ما کنّا عن الخلق غـفلین

«ال» در «الخلق»، برای جنس و مفید استغراق است. «خلق» مصدر به معنای مفعول است; یعنی: «مخلوق» بنابراین «الخلق»; یعنی، مطلق آفریده ها.

6 - راه نداشتن کمترین غفلت در خداوند نسبت به خلقش

و ما کنّا عن الخلق غـفلین

آسمان

آسمان های هفتگانه 2، 3; تعدد آسمان ها 2; خالق آسمان 1; طبقات آسمان 3; مکان آسمان 3; نقش آسمان 4

آفرینش

نظارت بر آفرینش 5

اسماوصفات

صفات جلال 6

خدا

خالقیت خدا 1; خدا و غفلت 6; راه ارتباط خدا با موجودات 4; علم خدا 5; نظارت خدا 5