تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 17 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
ای پسرکم! نماز را به پادار و به کار خوب وادار و از کار بد بازدار و بر آنچه [از سختی ها] به تو می رسد صبر پیشه کن، همانا این [صبر] از امور واجب و لازم است.
1 - اهتمام به برپایی نماز و امر به معروف و نهی از منکر و شکیبایی در بلاها، از مواعظ لقمان به پسر خویش بود.
یـبنیّ أقم الصلوة ... و اصبر علی ما أصابک
2 - توصیه به برپایی نماز و امر به معروف و نهی از منکر و صبر، نمودی از حکمت لقمان
و لقد ءاتینا لقمـن الحکمة ... إذ قال ... یـبنیّ أقم الصلوة
3 - نماز و امر به معروف و نهی از منکر، از زمره تعالیم شریعت عصر لقمان بود.
یـبنیّ أقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر
4 - لازم است که پیش از دعوت به فروع عملی، اصول عقیدتی تبیین گردد.
یـبنیّ لاتشرک باللّه ... إنّها إن تک مثقال حبّة من خردل ... یأت بها اللّه ... یـبنیّ أقم الصلوة و أمر بالمعروف
5 - اقامه نماز، از دید لقمان اهمیت ویژه ای دارد.
یـبنیّ أقم الصلوة
از این که لقمان پس از توصیه پسرش به پرهیز از شرک (توحید) و یادآوری روز حساب به نماز می پردازد ، حکایت از اهمیت آن می کند.
6 - مراقبت بر نماز و پاسداری از آن، لازم و ضروری است.
أقم الصلوة
«إقامة» از ریشه «قوم» و «قیام» به معنای مراعات و حفظ چیزی است (مفردات راغب).
7 - انسان متعهد، علاوه بر پرداختن به خود، باید به اصلاح دیگران نیز همت بگمارد.
یـبنیّ أقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر
8 - امر به معروف و نهی از منکر، مشکلاتی در پی دارد که باید آنها را تحمل کرد.
و أمر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما أصابک
احتمال دارد دستور به صبر پس از سه فرمان اقامه نماز و امر به معروف و نهی از منکر، همانند آن سه، فرمانی عام باشد و احتمال دارد فرمانی ویژه و مربوط به امر به معروف و نهی از منکر باشد. در صورت دوم، نشان می دهد که امر به معروف و نهی از منکر، مشکلاتی به همراه دارد که باید آن را تحمل کرد.
9 - حرکت در مسیر خدا و احیای ارزش ها، درپی دارنده دشواری ها و نیازمند شکیبایی است.
أقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر ... و اصبر علی ما أصابک
10 - اقامه نماز و امر به معروف و نهی از منکر و صبر، از فرمان های بس مهم خداوند است.
أقم الصلوة ... إنّ ذلک من عزم الأُمور
«عَزْم» ممکن است به معنای «تصمیم قطعی و جزمی» باشد که در این صورت، «عزم» به خداوند اسناد داده می شود. صاحب کشاف، چنین معنایی را اختیار کرده است.
11 - صبر و شکیبایی بر مشکلات، امری اساسی و نیازمند اراده ای محکم است.
و اصبر علی ما أصابک إنّ ذلک من عزم الأُمور
«عَزْم» در لغت به معنای «تصمیم قطعی قلب بر انجام دادن کار» است. (مفردات راغب) چنین معنایی، حکایت از اراده محکم می کند.
12 - نماز و امر به معروف و نهی از منکر و صبر، از زیربنایی ترین ارزش ها است.
إنّ ذلک من عزم الأُمور
بنابراین که «ذلک» اشاره به کلّ محتوای سخن لقمان در این آیه باشد، مشارالیه «ذلک»، جملات «أقم ... و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معنای مفعولی، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; یعنی، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شایسته ای گویند که لازم است بر آن دست یافت.
13 - «فی مجمع البیان «و اصبر علی ماأصابک» من المشقة و الأذی فی الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر عن علی(ع);(1)
در مجمع البیان از امام علی(ع) درباره «و اصبر علی ما أصابک» روایت شده: در برابر سختی ها و اذیت هایی که در راه امر به معروف و نهی از منکر می بینی، بردبار باش».
امربه معروف
ارزش امربه معروف 12; امربه معروف در دوران لقمان 3; اهمیت امربه معروف 10; دعوت به امربه معروف 1، 2; سختیهای امربه معروف 8، 13; صبر در امربه معروف 8، 13
انسان
مسؤولیت انسان متعهد 7
تبلیغ
اولویت در تبلیغ 4; روش تبلیغ 4
تزکیه
اهمیت تزکیه 7
جامعه
اهمیت اصلاح جامعه 7
خدا
اوامر خدا 10; صبر در سلوک راه خدا 9; مشکلات سلوک راه خدا 9
روایت 13
سختی
اراده قوی در سختی 11; صبر در سختی 11
صبر
ارزش صبر 12; اهمیت صبر 10; دعوت به صبر 1، 2
عقیده
اهمیت تبیین عقیده 4
لقمان
بینش لقمان 5; تعالیم شریعت دوران لقمان 3; مواعظ لقمان 1; نشانه های حکمت لقمان 2
نماز
ارزش نماز 12; اهمیت برپایی نماز 5، 10; اهمیت محافظت از نماز 6; دعوت به برپایی نماز 1، 2; نماز در دوران لقمان 3
نهی ازمنکر
ارزش نهی ازمنکر 12; اهمیت نهی ازمنکر 10; دعوت به نهی ازمنکر 1; سختیهای نهی ازمنکر 8، 13; صبر در نهی ازمنکر 8، 13; نهی ازمنکر در دوران لقمان 3
پی نوشت ها :
1 - مجمع البیان، ج 8، ص 500; بحارالأنوار، ج 66، ص 360.
تصاویر ضمیمه
