تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 27 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِن بَعْدهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکِیمٌ

و اگر [برای نوشتن کلمات خدا] آنچه درخت در زمین است قلم باشند و این دریای محیط [مرکب باشد] و هفت دریای دیگر آن را بعد از تمام شدنش مدد کنند، کلمات خدا پایان نمی یابند همانا خدا عزّتمند و حکیم است.

1 - کلمات الهی (مخلوقات) بی نهایت و غیر قابل شمارش اند.

و لو أنّما ... ما نفدت کلمـت اللّه

2 - در صورت تبدیل شدن همه درختان زمین به قلم و مرکب شدن دریاهای متعدد (بیش از هفت دریا) جهت کتابت کلمات الهی، کلمات خداوند تمام نخواهد شد.

لو أنّما فی الأرض من شجرة أقلـم و البحر یمدّه من بعده سبعة أبحر ما نفدت کلمـت اللّه

«من» بیان برای «ما»ی موصول است و آوردن «شجرة» با تای وحدت به جای «شجر» برای این است که افاده استغراق کند به گونه ای که یکایک درختان را در برگیرد. گفتنی است که «سبعة أبحر» دلالت بر کثرت می کند و «من بعده» به معنای «بعد از اتمام آن دریا» و یا غیر از آن است.

3 - زبان قرآن، استفاده از کلمات و تشبیهات رایج و شناخته شده در میان مردم است.

و البحر یمدّه من بعده سبعة أبحر

کلمه «سبعة» در آیه برای بیان کثرت است و مراد از آن، واقعاً، هفت دریای دیگر نیست. استفاده از چنین کلمه ای برای بیان مقصود، عین همان چیزی است که در محاوره های عامیانه گفته می شود.

4 - مقدّرات الهی، در خلق و ایجاد پدیده ها، پایان ناپذیرند.

و لو أنّما فی الأرض من شجرة أقلـم ... ما نفدت کلمـت اللّه

احتمال دارد مراد از «کلمات اللّه» آن دسته از مقدّراتی باشد که هنوز به شرف تکوین نرسیده و در مرحله تقدیر است. پایان ناپذیری، و غیرمتناهی بودن، می تواند قرینه باشد که مراد از «کلمات» مقدّرات و اوامر تقدیری اند.

5 - خداوند، «عزیز» (قاهر شکست ناپذیر) و «حکیم» (کاردان استوارآفرین) است.

إنّ اللّه عزیز حکیم

6 - عزت و حکمت خداوندی، دلیل بی شماری کلمات و مقدّرات او است.

ما نفدت کلمـت اللّه إنّ اللّه عزیز حکیم

جمله «إنّ اللّه عزیز حکیم» به منزله تعلیل برای «مانفدت...» است. بنابراین، معنا چنین می شود: «کلمات خداوند، پایان ناپذیر است; چون او حکیم و عزیز است».

7 - عزت الهی، آمیخته به حکمت (کاردانی) او است.

إنّ اللّه عزیز حکیم

اسماوصفات

حکیم 5; عزیز 5

خدا

حکمت خدا 6، 7; خالقیت خدا 4; عزت خدا 6; مقدرات خدا 4; ویژگیهای عزت

خدا 7

دریاها

تعدد دریاها 2

زمین

درختان زمین 2

قرآن

تشبیهات قرآن 3; روش بیانی قرآن 3

کلمات الله

بی شماری کلمات الله 1، 2، 6

موجودات

بی شماری موجودات 1، 2، 6