تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 19 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ

و در راه رفتن خود میانه روی کن و از صدای خود فرو بنه که حقّاً ناپسندترین صداها صدای الاغ است.

 

1 - سفارش لقمان به پسر خویش، برای رعایت اعتدال در راه رفتن

 

یـبنیّ ... و اقصد فی مشیک

«قصد» به معنای، حد میانی بین افراط و تفریط است (مفردات راغب) و نیز به معنای «اعتدال» است و «مشی»، انتقال از جایی به جایی است (مفردات راغب) که از آن، به «راه رفتن» تعبیر می شود.

 

2 - لازم است که در تمامی شؤون زندگی، اعتدال، رعایت و از افراط و تفریط پرهیز شود.

 

و اقصد فی مشیک

احتمال دارد مراد از «اعتدال در مشی» اِتخاذ روش معتدل و میانه و به دور از هرگونه افراط و تفریط در همه چیز باشد و نه فقط در راه رفتن.

 

3 - پرهیز از رفتارِ همراهِ با ذلت و خواری و نیز اجتناب از رفتارِ متکبرانه، سفارش لقمان به پسر خویش است.*

 

یـبنیّ ... و اقصد فی مشیک

به قرینه آیه قبل ـ که در آن، از رفتار و یا راه رفتن متکبرانه نهی شده است ـ احتمال دارد مراد از «و اقصد فی مشیک» نهی از راه رفتن و یا رفتاری باشد که همراه با ذلت است.

 

4 - کاستن از طنین صدا، از سفارش های لقمان به پسر خویش است.

 

و اغضض من صوتک

 

5 - توصیه لقمان به فرزندش، برای رعایت اعتدال در رفتار و پرهیز از گفتار خشن، نمودی از حکمت وی است.

 

و لقد ءایتنا لقمـن الحکمة ... و إذ قال ... و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک

 

6 - زشت ترین و ناهنجارترین صداها، برای انسان، صدای الاغ است.

 

إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر

 

7 - خشونت و درشتی در سخن گفتن با مردم، عملی بسیار زشت است.

 

و اغضض من صوتک إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر

در آیه، به جای کاربرد تشبیه، از استعاره استفاده شده است. آوردن استعاره به جای تشبیه، برای مبالغه در مذمت و بیان ناهنجاری و مستهجن بودن آن است.

 

8 - تلاش در غلبه بر دیگران با فریاد ناهنجار و خشن، تلاشی ابلهانه و به دور از منش انسانی است.*

 

و اغضض من صوتک إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر

آیه، می تواند به واقعیت خارجی اشاره داشته باشد که معمولاً افراد بی منطق با جنجال آفرینی و سر و صدا، در پی غلبه دادن نظر خود هستند.

 

9 - آموزش اخلاق و آداب معاشرت، از وظایف پدر درباره فرزند خویش است.

 

یـبنیّ ... و لاتصعّر خدّک للناس ... و اغضض من صوتک

 

10 - ذکر فلسفه حکم، جهت تفهیم دقیق آن و نیز واداشتن مخاطب به عمل به آن، روشی مطلوب و روا است.

 

و اغضض من صوتک إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر

«إنّ أنکر...» تعلیل برای امر «اغضض» است و تعلیل آوردن برای آن، احتمال دارد به خاطر نکته یاد شده باشد.

 

11 - تعالیم دین، حتی ساده ترین رفتار اخلاقی را ـ مانند کیفیت راه رفتن و سخن گفتن ـ دربردارد.

 

یـبنیّ ... و لاتصعّر خدّک للناس ... و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک

 

12 - استفاده از استعاره قابلِ فهم و عرفی، برای تبیین مفاهیم اخلاقی از روش های تعلیمی قرآن کریم است.

 

إنّ أنکر الأصوت لصوت الحمیر

 

13 - امر به معروف و نهی از منکر، با روش ناهنجار و داد و فریاد، نفرت انگیز و دارای تأثیر منفی است.*

 

و امر بالمعروف و انه عن المنکر ... و اغضض من صوتک إنّ أنکر

احتمال دارد سفارش به روی نگرداندن از مردم و نیز رعایت اعتدال در رفتار و کاستن از صدا، پس از توصیه به امر به معروف و نهی از منکر، به این منظور باشد که در انجام امر به معروف و نهی از منکر، باید موازین یاد شده رعایت گردد و گرنه، همان گونه که صدای الاغ برای گوش ها ناهنجار است امر به معروف و نهی از منکر بدون رعایت موازین اخلاقی هم اثر منفی دارد.

 

14 - انسان کامل، در بینش دین، همپای عقیده صحیح و بایسته از اخلاق شایسته برخوردار است.

 

یـبنیّ لاتشرک باللّه ... و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک

با توجه به این که هر پدری ـ و از جمله لقمان ـ خواهان رساندن فرزند خود به بالاترین مراحل کمال است و برای این به فرزند خود رهنمودهایی ارائه می کند، مطلب بالا قابل استفاده است.

 

15 - شکوفایی اخلاق و تعالی منش های اجتماعی، در گروِ تصحیح جهان بینی و مبانی عقیدتی است.

 

یـبنیّ لاتشرک باللّه ... و اغضض من صوتک

با توجه به این که لقمانِ حکیم، ابتدا به تصحیح مبانی عقیدتی فرزند خود همت گمارد و سپس به بُعد اخلاقی وی پرداخت، مطلب بالا قابل استفاده است.

احکام

تبیین فلسفه احکام 10

اخلاق

رذایل اخلاقی 8; روش تصحیح اخلاق 15; روش تفهیم تعالیم اخلاقی 12

استعاره

نقش استعاره 12

اعتدال

اهمیت اعتدال 2

افراط

اجتناب از افراط 2

الاغ

صدای الاغ 6

امربه معروف

خشونت در امربه معروف 13; روش امربه معروف 13

انسان

اخلاق انسان کامل 14; عقیده انسان کامل 14

پدر

مسؤولیت پدر 9

تعلیم

روش تعلیم 10

تفریط

اجتناب از تفریط 2

تکبر

اهمیت اجتناب از تکبر 3

تکلیف

زمینه عمل به تکلیف 10

دین

محدوده دین 11

ذلت

اهمیت اجتناب از ذلت 3

راه رفتن

آداب راه رفتن 1، 11; اعتدال در راه رفتن 1

رفتار

پایه های رفتار 15

سخن

آداب سخن 4، 8، 11; اجتناب از خشونت در سخن 5; اعتدال در سخن 5; خشونت در سخن 8; فریاد در سخن 8; ناپسندی خشونت در سخن 7

صدا

زشت ترین صدا 6

عقیده

آثار تصحیح عقیده 15

عمل

عمل ناپسند 7

لقمان

مواعظ لقمان 1، 3، 4، 5; نشانه های حکمت لقمان 5

معاشرت

تعلیم آداب معاشرت 9

منکر

موارد منکر 7

نهی ازمنکر

خشونت در نهی ازمنکر 13; روش نهی ازمنکر 13