تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قلم – آیه 13 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِکَ زَنِیمٍ

علاوه بر اینها درشتخوی و بی تبار است.

 

1 - پیامبر(ص)، مأمور پرهیز از اجابت خواسته های افراد درشت خوی و بدخلق

و لاتطع کلّ ... عتلّ

«عتّل» مرادف با «فظ و غلیظ» (درشت خوی و خشن) است (لسان العرب).

 

2 - اطاعت و اجابت خواسته های افراد درشت خوی و بدخلق، ممنوع و حرام است.

و لاتطع کلّ ... عتلّ

 

3 - درشت خویی و بدخلقی، صفتی مذموم و ناپسند

و لاتطع کلّ ... عتلّ

 

4 - پیامبر(ص)، مأمور پرهیز از اجابت خواسته های افراد بی ریشه و تبار

و لاتطع کلّ ... زنیم

«زنیم» به زنازاده و کسی که خود را به قومی می چسباند ـ ولی از آنان نیست ـ گفته می شود (لسان العرب). بنابه نوشته مفسران، آیات این بخش درباره ولیدبن مغیره نازل شده است.

 

5 - برخی از عناصر زنازاده (ولیدبن مغیره)، سردمدار دشمنی و مخالفت با پیامبر(ص)

و لاتطع کلّ ... زنیم

 

6 - اطاعت و اجابت خواسته های افراد بی تبار و بی ریشه و اصل، ممنوع و حرام است.

و لاتطع کلّ ... زنیم

 

7 - بی تباری و نداشتن ریشه خانوادگی، از ویژگی های منفی و ناپسند برای انسان

و لاتطع کلّ ... زنیم

 

8 - درشت خویی و بی تباری، صفتی بس زشت و بسیار ناپسند، در مقایسه با دیگر اوصاف زشت و ناخوشایند

و لاتطع کلّ حلاّف مهین ... عتلّ بعد ذلک زنیم

بعدیت در این آیه (بعد ذلک) رتبی است و بیانگر این نکته است که اوصاف «عتلّ» و «زنیم» از اوصاف پیشین (همچون حلاّف، مهین، همّاز و...) زشت تر و ناپسندتر است. گفتنی است در برداشت بالا، عبارت «بعد ذلک» متعلق به «عتلّ» دانسته شده است.

 

9 - بی تباری و بی اصل و ریشه بودن، منشأ رذایل اخلاقی و اوصاف ناپسند و زشت است.

بعد ذلک زنیم

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که «بعد ذلک» متعلق به «زنیم» باشد.

 

10 - «محمدبن مسلم، قال: قلت لأبی عبداللّه(ع) «عتلّ بعد ذلک زنیم» قال: العُتُلّ العظیم الکفر و «الزنیم» المستهتر بکفره;(1)

محمدبن مسلم گوید: از امام صادق(ع) [معنای سخن خداوند:] «عتلّ بعد ذلک زنیم» پرسیدم؟ فرمود: «عتلّ» [یعنی ]دارای کفر بزرگ است و «زنیم» [یعنی] در کفر خود دارای ولع است».

 

11 - «و روی أنّه سُئِلَ النبیُّ(ص) عن «العتلّ الزنیم» فقال: هو الشدیدُ الخُلق، الشحیح، الأکول، الشروب، الواجد للطّعام و الشّراب، الظلوم للنّاس، الرحیب الجوف;(2)

روایت شده که از پیامبر(ص) درباره معنای «عتلّ زنیم» سؤال شد فرمود: او تندخو، بخیل، پرخور و پرنوش است; همواره دارای خوراکی و نوشیدنی است بسیار به مردم ستم می کند و شکم بزرگ است (به آسانی شکمش از غذا پر نمی شود)».

 

12 - «عن علیّ(ع): هو الذی لا أصل له;(3)

از علی(ع) روایت شده که او (زنیم) کسی است که اصل و ریشه (نسب) ندارد».

احکام 2، 6

اخلاق

رذایل اخلاقی 3، 8; سرزنش بداخلاقی 3، 8، 11; منشأ رذایل اخلاقی 9

اطاعت

حرمت اطاعت از بداخلاقان 2; حرمت اطاعت از زنازاده ها 6; ممنوعیت اطاعت از بداخلاقان 2; ممنوعیت اطاعت از زنازاده ها 6

بخیلان

سرزنش بخیلان 11

بداخلاقان

رد خواسته های بداخلاقان 1

پرخوری

سرزنش پرخوری 11

روایت 10، 11، 12

زنازادگی

آثار زنازادگی 7، 9; سرزنش زنازادگی 8، 12

زنازاده ها

دشمنی زنازاده ها 5; رد خواسته های زنازاده ها 4

ظلم

سرزنش ظلم 11

کفر

مراتب کفر 10

محرمات 6

محمد(ص)

دشمنان محمد(ص) 5; رسالت محمد(ص) 1، 4

نسب

آثار بی نسبی 7، 9

ولیدبن مغیره

دشمنی ولیدبن مغیره 5

پی نوشت ها :

1. معانی الأخبار، ص 149، ح 1; نورالثقلین، ج 5، ص 394، ح 44.

2. مجمع البیان، ج 10، ص 502; نورالثقلین، ج 5، ص 394، ح 40.

3. مجمع البیان، ج 10، ص 502; نورالثقلین، ج 5، ص 394، ح 41.