تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قصص – آیه 85 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
إِنَّ الَّذی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ قُل رَّبِّی أَعْلَمُ مَن جَاء بالْهُدَی وَمَنْ هُوَ فِی ضَلَالٍ مُّبینٍ
همانا آن که قرآن را بر تو فرض کرد [در قیامت ]تو را به بازگشتگاهی [رفیع] بازمی گرداند، بگو: پروردگار من داناتر است که چه کسی هدایت آورده و چه کسی در گمراهی نمایانی [غرق] است.
1 - پیامبر(ص) پیش از هر کس، موظف به پیروی از قرآن و عمل کردن به دستورات آن بود.
إنّ الذی فرض علیک القرءان
«فَرْض» (مصدر «فَرَضَ») به معنای واجب کردن است. بنابراین «فرض علیک القرآن»; یعنی، «قرآن را بر تو واجب فرمود». واجب شدن قرآن بر پیامبر(ص) می تواند به این معنا باشد که عمل کردن به دستورات آن نخست بر خود آن حضرت واجب می باشد و سپس بر دیگران. هم چنین می تواند به این معنا باشد که پیامبر(ص) وظیفه دارد قرآن را بر مردم تلاوت کند و پیام آن را به مردم ابلاغ نماید. برداشت فوق بر پایه احتمال اول است.
2 - دفاع از حریم قرآن و پیروی از تعالیم آن، عامل هجرت پیامبر(ص) از مکه
إنّ الذی فرض علیک القرءان لرادّک إلی معاد
این که خداوند پیش از وعده به بازگشت پیامبر(ص) به مکه، مسأله وجوب عمل به تعالیم قرآن را مطرح ساخته است; می تواند به علّتِ هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه اشاره داشته باشد.
3 - تلاوت آیات قرآن برای مردم و ابلاغ پیام آن به ایشان، وظیفه ای الهی برعهده پیامبر(ص)
إنّ الذی فرض علیک القرءان
4 - اقدام خداوند به دلداری دادن به پیامبر(ص)، اعلام حمایت از وی و تضمین بازگشت مجدد آن حضرت به مکه
إنّ الذی فرض علیک القرءان لرادّک إلی معاد
کلمه «معاد» اسم مکان و به معنای بازگشت گاه است و بر محل سکونت افراد (خانه، ده و شهر) اطلاق می شود; زیرا انسان هر کجا که برود سرانجام به آن محل بازمی گردد. در آیه مراد از «معاد» شهر پیامبر (مکه) است. درباره شأن نزول این آیه گفته اند: هنگامی که پیامبر(ص) به قصد هجرت از مکه خارج شد و به محلی به نام جحفه رسید دلش هوای مکه کرد و از این که زادگاه خود و پدرانش و حرم جدش حضرت ابراهیم(ع) را به ناچار ترک می کند، سخت ناراحت شد. در این حال آیه بالا نازل گردید و خداوند او را دلداری داد و حمایت قطعی خود را از آن حضرت اعلام کرد و وعده فرمود که او را بار دیگر به مکه باز خواهد گرداند.
5 - نوید خداوند به پیامبر(ص) مبنی بر دگرگون ساختن وضع مکه و غلبه دادن توحید و ایمان بر شرک و کفر (به هنگام بازگرداندن مجدد وی به آن شهر)
لرادّک إلی معاد
«معاد» در آیه، نکره موصوفه است که صفت آن حذف شده و تقدیر آن چنین است: «لرادُّک إلی معاد غیر ما هو الآن; ترا به شهری بازمی گرداند که وضع آن غیر از وضعی باشد که الآن دارد». بنابراین تعبیر یاد شده به بازگشت فاتحانه پیامبر(ص) به مکه و دگرگون شدن اوضاع آن شهر با ورود آن حضرت اشاره دارد.
6 - پیامبر(ص) دارای جایگاهی بس رفیع و بلند در جهان آخرت
إنّ الذی فرض علیک القرءان لرادّک إلی معاد
برخی از مفسران آیه بالا را ادامه آیات پیشین ـ که مربوط به جهان آخرت است ـ دانسته و «معاد» را به جایگاه پیامبر(ص) در آن جهان تفسیر کرده اند. بر این اساس نکره آمدن «معاد» حکایت از رفعت و بلندی عظیم آن جایگاه دارد.
7 - جایگاه رفیع پیامبر(ص) در سرای آخرت، پاداش رسالت او از جانب خداوند
إنّ الذی فرض علیک القرءان لرادّک إلی معاد
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از «معاد» جایگاه اخروی پیامبر(ص) باشد. بنابراین مفاد آیه چنین می شود: آن کسی که این بار سنگین رسالت را بر دوش تو نهاد، قطعاً پاداشی به تو در قبال آن خواهد داد که در وصف نگنجد.
8 - رهنمود خدا به پیامبر(ص) در چگونگی پاسخ به کافران و مشرکان لجوج
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی و من هو فی ضلـل مبین
9 - ارجاع دادن قضاوت و داوری به خداوند، آخرین راه پیامبر(ص) در محاجه کافران و مشرکان بهانه جو
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی و من هو فی ضلـل مبین
10 - رسول خدا(ص)، پیام آور هدایت از جانب او
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی
11 - انسان، نیازمند به هدایت الهی است و در صورت بهره نجستن از آن گمراه می شود.
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی و من هو فی ضلـل مبین
برداشت یاد شده با توجه به این مطلب است که گمراهی بشر در برابر هدایت ارائه شده از سوی خداوند قرار گرفته است.
12 - قرآن، کتاب هدایت برای مردمان
إنّ الذی فرض علیک القرءان ... قل ربّی أعلم من جاء بالهدی
13 - ربوبیت خدا بر مردمان، مقتضی بعثت پیامبران برای هدایت و راهنمایی آنان
قل ربّی أعلم من جاء بالهدی
14 - شرکورزی، گمراهی آشکار و بی نیاز به دلیل
و من هو فی ضلـل مبین
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که روی سخن در این بخش از آیات، با اهل شرک می باشد.
15 - شرک پیشگان، غرق در گمراهی اند.
و من هو فی ضلـل
تعبیر «فی ضلال» با به کارگیری «فی»، بیانگر مطلب یاد شده است.
16 - «عن علیّ رضی اللّه عنه عن النبی(ص) لرادّک إلی معاد قال: الجنّة;(1)
علی(ع) از نبی اکرم(ص) روایت نموده که مقصود از «معاد» در آیه «لرادّک إلی معاد» بهشت است».
اسلام
تاریخ صدر اسلام 2
انبیا
فلسفه بعثت انبیا 13; منشأ بعثت انبیا 13; هدایتگری انبیا 13
انسان
نیازهای معنوی انسان 11
بشارت
بشارت بازگشت محمد(ص) 5; بشارت پیروزی موحدان 5; بشارت شکست کافران 5; بشارت شکست مشرکان 5
خدا
آثار ربوبیت خدا 13; احتجاج خدا 9; بشارتهای خدا 5; تعالیم خدا 8; حمایتهای خدا 4; قضاوت خدا 9
روایت 16
شرک
گمراهی شرک 14
قرآن
اهمیت پیروی از قرآن 2; اهمیت دفاع از قرآن 2; پیروی از قرآن 1; تلاوت قرآن 3; عمل به قرآن 1; هدایتگری قرآن 12
کافران
احتجاج با کافران 9; روش برخورد با کافران لجوج 8
گمراهان 15
گمراهی
عوامل گمراهی 11; گمراهی آشکار 14
محمد(ص)
بازگشت محمد(ص) به مکه 4، 5; بشارت به محمد(ص) 5; پاداش رسالت محمد(ص) 7; تبلیغ محمد(ص) 3; تکلیف محمد(ص) 1; حامی محمد(ص)4; دلداری به محمد(ص) 4; رسالت محمد(ص) 3; روش احتجاج محمد(ص)9; فلسفه هجرت محمد(ص) 2; محمد(ص) در بهشت 16; معلم محمد(ص) 8; مقامات اخروی محمد(ص) 6، 7; نقش محمد(ص) 10; هدایتگری محمد(ص) 10
مدینه
هجرت به مدینه 2
مشرکان
احتجاج با مشرکان 9; روش برخورد با مشرکان لجوج 8; گمراهی مشرکان 15
نیازها
نیاز به هدایت 11
هجرت
هجرت از مکه 2
پی نوشت ها :
1. الدرالمنثور، ج 6، ص 446.
تصاویر ضمیمه
