تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 85 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکَ وَمِمَّن تَبعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ

که حتماً جهنّم را از تو و کسانی از آنان که پیروی تو کنند همگی پُر خواهم کرد.

1 - جهنم، مملو از شیطان ها و پیروان آنان خواهد شد.

لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین

بیشتر مفسران گفته اند: مقصود از «منک» «من جنسک» است; زیرا منطقی نیست که جهنم با آن عظمت، تنها با داخل شدن یک فرد (ابلیس) پر شود. پس مقصود، پر شدن دوزخ از مجموعه شیاطین (ابلیس و فرزندانش) و انسان ها خواهد بود.

2 - پر شدن دوزخ از شیطان ها و پیروان آنان، سخنی حق و تحقق یافتنی است.

فالحقّ و الحقّ أقول . لأملأنّ جهنّم منک و ... منهم أجمعین

برداشت یاد شده بر این دیدگاه است که جمله «لأملأنّ جهنّم...» با تقدیر «قسمی»، مقسم علیه برای فالحقّ باشد. هم چنین جمله «و الحقّ أقول» جمله معترضه باشد; یعنی، فالحقّ قسمی لأملأنّ جهنّم...».

3 - پر شدن جهنم از شیطان ها و پیروان آنان، سوگند مؤکد خداوند

لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین

4 - دوزخ، سرنوشت مشترک شیطان ها و انسان های پیرو آنان

لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین

5 - تکبر و خودبرتربینی ابلیس و تصمیم وی بر اغوا کردن انسان ها، موجب گرفتار شدن او به آتش دوزخ

قال فبعزّتک لأُغوینّهم ... قال فالحقّ ... لأملأنّ جهنّم منک

6 - پیروی از ابلیس، موجب استحقاق عذاب دوزخ

لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین

7 - شیطان ها، از موجوداتی برخوردار از جسم

لأملأنّ جهنّم منک

ورود ابلیس به دوزخ ـ که جایگاه آتشین و با ویژگی های مادی و جسمانی است ـ و نیز پر شدن دوزخ با ورود شیاطین، می تواند گویای جسم بودن آنان باشد; زیرا مجردات، فضایی را اشغال نمی کنند.

ابلیس

آثار اغواگری ابلیس 5; آثار پیروی از ابلیس 6; آثار تکبر ابلیس 5; ابلیس در جهنم 5

جهنم

پر شدن جهنم 2، 3; موجبات جهنم 5، 6

جهنمیان 1، 4

خدا

سوگندهای خدا 3

شیاطین

پیروان شیاطین در جهنم 1، 2; جسمانیت شیاطین 7; حتمیت ورود شیاطین در جهنم 2; حقانیت ورود شیاطین به جهنم 2; شیاطین در جهنم 1، 3; فرجام پیروان شیاطین 4; فرجام شیاطین 4

عذاب

موجبات عذاب 6