تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 26 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاس بالْحَقِّ وَلَا تَتَّبعِ الْهَوَی فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذینَ یَضِلُّونَ عَن سَبیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدیدٌ بمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَاب
ای داوود! همانا ما تو را در زمین خلیفه قرار دادیم، پس میان مردم به حق حکم نما و از هوس پیروی مکن که تو را از راه خدا گمراه کند; بی شکّ کسانی که از راه خدا گمراه می شوند چون روز حساب را از یاد برده اند عذابی سخت دارند.
1 - خداوند، داوود(ع) را جانشین خود در تدبیر امور مردم قرار داد.
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض
«خلیفة» به معنای کسی است که از ناحیه دیگری و به جای وی به تدبیر امور می پردازد و وقتی گفته شود: فلانی خلیفه خدا در زمین است; یعنی، خداوند تدبیر امور بندگانش را در زمین به او سپرده است (مجمع البیان، ذیل آیه).
2 - مقام خلافت (تدبیر امور مردم به جای خدا)، موهبتی است الهی که باید تنها از سوی خدا به فردی واگذار شود.
إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض
استناد تعیین خلیفه به خدا، همراه با تأکید (إنّا) گویای برداشت یاد شده است.
3 - داوود(ع)، برخوردار از مقام و منزلت ویژه در پیشگاه خداوند
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض
اعطای مقام «خلیفة اللهی» به داوود(ع)، گویای حقیقت یاد شده است.
4 - تدبیر امور جامعه انسانی اصالتاً از آن خدا است نه بشر.
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض
تعیین خلیفه از ناحیه خدا ـ که با تأکید بیان گردیده ـ حکایت از حقیقت یاد شده می کند.
5 - داوود(ع)، از سوی خدا مأمور حکومت و داوری میان مردم برپایه حق
إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ
6 - قضاوت و داوری میان مردم، از شؤون مقام «خلیفة اللهی» است.
إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ
مأموریت داوود(ع) به داوری میان مردم، پس از انتصاب ایشان به مقام «خلیفة اللهی»، گویای برداشت یاد شده است.
7 - حق، پایه و محور داوری ها در جامعه الهی
فاحکم بین الناس بالحقّ
8 - جدا نبودن دین از سیاست، معیشت و تدبیر امور جامعه
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ
انتخاب داوود(ع) از سوی خداوند برای تدبیر کلیه امور جامعه بشری و مأموریت او برای داوری میان مردم در کلیه نزاع ها و اختلاف ها، بیانگر حقیقت یاد شده است.
9 - هشدار خداوند به داوود(ع)، برای پیروی نکردن از هوای نفس، در داوری میان مردم
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
10 - پیروی از هوای نفس، مانع اجرای حق است.
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتبع الهوی
نهی از پیروی هوای نفس، پس از فرمان به داوری به حق میان مردم، می تواند به منظور بیان حقیقت یاد شده باشد.
11 - پیروی از هوای نفس، مهم ترین خطر تهدید کننده قاضیان و داوران
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
12 - لزوم مبارزه با هوای نفس، برای رهبران و داوران جامعه الهی
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
13 - حکومت و منصب قضاوت، بستر بسیار لغزنده و رهبران و داوران در معرض مقهور شدن به دست هوای نفس
یـداود إنّا جعلنـک خلیفة فی الأرض فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
14 - همه انسان ها، حتی پیامبران، در معرض افتادن در دام هوای نفس اند.
یـداود ... فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
توصیه به پرهیز از پیروی هوای نفس به داوود(ع)، گویای این حقیقت است که همه انسان ها، حتی پیامبران، در معرض چنین خطری قرار دارند; و گرنه چنین توصیه ای لغو خواهد بود.
15 - حق پرستی و حق مداری، در تضاد با هواپرستی است.
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی
16 - هواپرستی، موجب گمراهی و دوری از راه خدا است.
و لاتتّبع الهوی فیضلّک عن سبیل اللّه
17 - پیروی از هوای نفس، ناسازگار با حرکت در مسیر خدا و مانعی بزرگ و خطری جدی بر سر راه کمال آدمی
و لاتتّبع الهوی فیضلّک عن سبیل اللّه
18 - راه خدا، راهی است برپایه حق.
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی فیضلّک عن سبیل اللّه
فرمان حق مداری به داوود(ع) در داوری و سپس توصیه به پرهیز از پیروی هوای نفس، به خاطر ضرر گمراه شدن از راه خدا، حاکی از این نکته است که راه خدا راهی است برپایه حق.
19 - بیرون رفتن از مسیر خدا، درپی دارنده عذاب شدید الهی
إنّ الذین یضلّون عن سبیل اللّه لهم عذاب شدید
20 - داوری ظالمانه و متکی بر هوا و هوس، در پی دارنده عذاب شدید الهی
فاحکم بین الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوی ...إنّ الذین یضلّون عن سبیل اللّه لهم عذاب شدید
21 - فراموشی روز قیامت، عامل ابتلای انسان به عذاب شدید الهی
لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب
«باء» در «بما نسوا...» برای سببیت است; یعنی، چون انسان ها روز حساب را فراموش کردند، به عذاب شدید محکوم شدند.
22 - هواپرستی، علت نخستین و زمینه اصلی ابتلای انسان به عذاب شدید الهی
و لاتتّبع الهوی ... إنّ الذین یضلّون عن سبیل اللّه لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب
آیه شریفه، پیروی از هوای نفس را سبب گمراهی و گمراهی را، موجب ابتلا به عذاب شدید دانسته است; ولی در پایان، فراموشی روز حساب را سبب عذاب شدید معرفی کرده است. از این بیان استفاده می شود که برای عذاب شدید، سبب های گوناگونی هست و چون پیروی از هوای نفس مقدم ذکر شد، می توان استفاده کرد که این سبب از نخستین سبب های عذاب است.
23 - «یوم الحساب» از نام های قیامت
بما نسوا یوم الحساب
24 - قیامت، روز حسابرسی از بندگان
بما نسوا یوم الحساب
25 - حسابرسی از بندگان، مهم ترین ویژگی قیامت است.
یوم الحساب
از نام گذاری قیامت به روز حساب، برداشت یاد شده استفاده می شود.
انبیا
انبیا و هواپرستی 14
انسان
لغزشگاه انسان 14; نقش انسان 4
تکامل
موانع تکامل 17
حق
موانع اجرای حق 10
حق طلبی
موانع حق طلبی 15
حکومت
آسیب شناسی حکومت 13; منشأ حکومت 2، 4; نقش حکومت 13
خدا
اختصاصات خدا 2، 4; خلیفه خدا 1; شؤون خلیفه خدا 6; عطایای خدا 2; قضاوت خلیفه خدا 6; هشدارهای خدا 9
خلافت
منشأ خلافت 2
داود(ع)
برگزیدگی داود(ع) 1; حکومت داود(ع) 5; خلافت داود(ع) 1; رسالت داود(ع) 5; فضایل داود(ع) 3; قضاوت داود(ع) 5; مقامات داود(ع) 1، 3; منشأ حکومت داود(ع) 1; نبوت داود(ع)5; هشدار به داود(ع) 9
دین
عینیت دین 8; هماهنگی دین با سیاست 8
رهبران
اهمیت تزکیه رهبران 12; زمینه هواپرستی رهبران 13; مسؤولیت رهبران 12
سبیل الله
آثار اعراض از سبیل الله 19; حقانیت سبیل الله 18; گمراهی از سبیل الله 16; موانع سلوک سبیل الله 17
عذاب
عذاب شدید 19، 20، 21، 22; مراتب عذاب 19، 20، 21، 22; موجبات عذاب 19، 20، 21، 22
قاضی
اهمیت تزکیه قاضی 12; زمینه هواپرستی قاضی 13; لغزشگاه قاضی 11; مسؤولیت قاضی 12; هواپرستی قاضی 11
قضاوت
آثار قضاوت ظالمانه 20; آسیب شناسی قضاوت 11، 13; قضاوت حق 5، 7; ملاک قضاوت 7; نقش مقام قضاوت 13; هواپرستی در قضاوت 9
قیامت
آثار فراموشی قیامت 21; حسابرسی در قیامت 24، 25; نامهای قیامت 23; ویژگیهای قیامت 24، 25
گمراهی
عوامل گمراهی 16
هواپرستی
آثار هواپرستی 10، 11، 15، 16، 17، 20، 22; اجتناب از هواپرستی 9; خطر هواپرستی 14
یوم الحساب 23
تصاویر ضمیمه
