تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 46 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْب وَالشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادکَ فِی مَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
بگو: بار خدایا! ای خالق آسمان ها و زمین! ای دانای نهان و عیان! تویی که میان بندگانت در باره آنچه در آن اختلاف دارند حکم می کنی.
1 - تعلیم نیایش و ستایش از جانب پروردگار به پیامبر(ص)
قل اللّهمّ
کلمه «اللّهمّ» در زبان عرب، اختصاصاً برای ندای خداوند به وقت دعا به کارمی رود; یعنی، یا اللّه.
2 - پیامبر(ص)، موظف به ستایش پروردگار و نیایش به درگاه او
قل اللّهمّ
3 - ذکر «اللّهمّ»، سرفصل دعا و نیایش مؤمنان با خداوند
قل اللّهمّ
4 - ذکر «اللّهمّ» در آغاز، از آداب دعا به درگاه الهی
قل اللّهمّ
5 - خداوند، خالق آسمان ها و زمین است.
اللهمّ فاطر السمـوت و الأرض
6 - جهان، دارای آسمان های متعدد
السمـوت
7 - خداوند، آگاه به امور «نهان و آشکار» و «غیب و شهود»
عـلم الغیب و الشهـدة
8 - علم و آگاهی انسان ها، محدود بوده و همواره پاره ای از حقایق برای آنان ناشناخته خواهد بود.
عـلم الغیب و الشهـدة
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که نهان و غایب بودن بعضی از امور در مقایسه با آگاهی انسان ها، سنجیده می شود; وگرنه همه حقایق برای خداوند مشهود و آشکار است.
9 - جهان هستی، متشکل از حقایق غیبی و ناشناخته و امور محسوس و شناختنی
عـلم الغیب و الشهـدة
10 - مقتضای الوهیت حق (اللّه)، توانایی او بر خلق و آگاهی کامل او از غیب و شهود است.
قل اللّهمّ فاطر السمـوت و الأرض عـلم الغیب و الشهـدة
یادآوری وصف توانایی و آگاهی خداوند، پس از آمدن نام مقدس او (اللّه)، بیانگر مطلب بالا است.
11 - تنها خداوند داور نهایی در حل اختلاف های بندگان است.
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
تقدیم مسندالیه (أنت)، بر خبر فعلی (تحکم) افاده حصر می کند.
12 - پیامبر(ص)، برای حل اختلاف خود با مشرکان حق گریز، از خداوند کمک خواسته و او را به داوری طلبید.
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
جمله «أنت تحکم...» برای انشای دعا است که در قالب جمله خبری آمده است.
13 - وجود نزاع و اختلاف مستمر میان موحدان و مشرکان در طول تاریخ
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
آمدن فعل «کانوا» و نیز کاربرد فعل «یختلفون» (به صیغه مضارع) دلالت بر استمرار دارد.
14 - قدرت و علم همه جانبه خداوند، پشتوانه داوری عادلانه او در میان بندگان
قل اللّهمّ فاطر السمـوت ... عـلم الغیب و الشهـدة أنت تحکم
ذکر داوری خداوند، پس از یاد کردن از خالقیت و علم همه جانبه او، می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
15 - یأس پیامبر(ص) از هدایت مشرکان و کافران، در نیمه نخست رسالت (دوره مکه)
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
درخواست داوری خداوند ـ که به معنای دخالت خداوند با شکست مشرکان در دنیا و یا کیفر دادن در آخرت است ـ می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
16 - دلداری خداوند به پیامبر(ص)، در برابر حق ستیزی و دشمنی مشرکان و تهدید آنان به کیفر و عذاب
أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
از تعلیم خداوند به پیامبر(ص)، مبنی بر درخواست داوری از او درباره مشرکان حق ستیز، برداشت بالا به دست می آید.
17 - ثنای خداوند و ذکر اوصاف او، پیش از اظهار حاجت، امری شایسته و از آداب دعا است.
قل اللّهمّ فاطر السمـوت ... عـلم ... أنت تحکم بین عبادک فی ما کانوا فیه یختلفون
آسمان:
تعدد آسمان ها 6; خالق آسمان ها 5
آفرینش:
حقایق آفرینش 9; شهود آفرینش 9; غیب آفرینش 9
اختلاف:
مرجع حل اختلاف 11
استمداد:
استمداد از خدا 12
اسلام:
تاریخ صدر اسلام 12، 15
اسماوصفات:
عالم الغیب و الشهاده 7
انسان:
اهمیت حل اختلاف انسان ها 11; جهل انسان 8; محدوده علم انسان 8
حمد:
اهمیت حمد خدا 2; تعلیم حمد 1; حمد خدا 17
خدا:
آثار الوهیت خدا 10; اختصاصات خدا 5، 11; امدادهای خدا 12; تعالیم خدا 1; تهدیدهای خدا 16; خالقیت خدا 5; علم خدا 7، 10; علم غیب خدا 7، 10; قدرت خدا 10، 14; قضاوت خدا 11، 12، 14; وسعت علم خدا 14
دعا:
آداب دعا 3، 4، 17; اهمیت دعا 2; تعلیم دعا 1; ذکر در دعا 3، 4
ذکر:
ذکر اللهم 3، 4; ذکر صفات خدا 17
زمین:
خالق زمین 5
عالم شهود: 9
عالم غیب: 9
قضاوت:
عدالت در قضاوت 14
کافران:
هدایت ناپذیری کافران 15
مؤمنان:
دعای مؤمنان 3
محمد(ص):
استمداد محمد(ص) 12; تعلیم محمد(ص) 1; تکلیف محمد(ص) 2; دلداری به محمد(ص) 16; محمد(ص) و مشرکان 12; معلم محمد(ص) 1; یأس محمد(ص)15
مشرکان:
تهدید مشرکان 16; حق ستیزی مشرکان 16; حق ناپذیری مشرکان 12; دشمنی مشرکان 16; منازعه با مشرکان 13; هدایت ناپذیری مشرکان 15
موحدان:
اختلاف موحدان با مشرکان 13; منازعه موحدان 13
نیازها:
اظهار نیاز 17
یأس:
یأس از هدایت 15
تصاویر ضمیمه
