تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انبیاء– آیه 63 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبیرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن کَانُوا یَنطِقُونَ

گفت: بلکه [سالم ماندن بزرگِ بت ها نشان می دهد که ]این بزرگشان این کار را کرده است، پس اگر سخن می گویند از آنها بپرسید.

1- ابراهیم(ع) در پاسخ سؤال از شکننده بت ها، ابتدا شکستن بت ها را به بت بزرگ نسبت داد.

قال بل فعله کبیرهم

2- نسبت دادن شکستن بت ها به بت بزرگ از سوی ابراهیم(ع)، زمینه تنبّه بت پرستان به بطلان عقیده بت پرستی بود; نه نسبتی دروغ از جانب آن حضرت.

قال بل فعله کبیرهم

ابراهیم(ع) با نسبت دادن شکستن بت ها به بت بزرگ، نه تنها دروغ نگفت; بلکه با اشاره ای بلیغ، حقیقت ماجرا را بیان کرد; زیرا ابراهیم(ع) با جمله «فسئلوهم...» خواست به بت پرستان بفهماند که بت ها از سخن گفتن عاجزند، تا چه رسد به شکستن. پس باید پذیرفت که معبود عاجز، شایسته پرستش نیست. گفتنی است که آیه بعد (این که بت پرستان با شنیدن پاسخ ابراهیم(ع) به خود آمدند و متنبه شدند) مؤید برداشت یاد شده است.

3- ابراهیم(ع) در یک شگرد عالمانه، از بت پرستان خواست تا از خود بت ها در باره شکننده آنها پرسوجو کنند.

فسـلوهم إن کانوا ینطقون

ابراهیم(ع) با نسبت دادن شکستن بت ها به بت بزرگ و درخواست از بت پرستان به پرس و جو کردن از بت ها برای شناسایی بت شکن، شگردی عالمانه را در مبارزه با بت پرستی برگزید; زیرا بت پرستان از این طریق به آسانی به بطلان راه خویش پی بردند; چنان که آیه بعد (فرجعوا إلی أنفسهم...) گویای همین حقیقت است.

4- ابراهیم(ع) با درخواست از بت پرستان برای بازجویی از بت ها، عجز و ناتوانی آنها را برای آنان به نمایش گذاشت.

فسـلوهم إن کانوا ینطقون

5- بت ها، فاقد قدرت نطق و کلام، حتی در اعتقاد بت پرستان

فسـلوهم إن کانوا ینطقون

6- «عن الصادق(ع): واللّه ما فعله کبیرهم و ما کذب إبراهیم فقیل: و کیف ذلک؟ قال: إنّما قال: فعله کبیرهم هـذا إن نطق و إن لم ینطق فلم یفعل کبیرهم هـذا شیئاً;

از امام صادق(ع) روایت شده: به خدا سوگند بت بزرگ آن کار را نکرده بود و ابراهیم نیز دروغ نگفت. به امام صادق(ع) گفته شد: چگونه این ممکن است [در حالی که ابراهیم گفت این کار را بت بزرگ کرده است؟] امام فرمود: ابراهیم(ع) گفت: اگر بت بزرگ سخن بگوید، این کار را کرده است و اگر سخن نگوید آن بت بزرگ کاری نکرده است».(1)

7- «عن أبی عبداللّه(ع): إنّ اللّه ... أحبّ الکذب فی الإصلاح ... ان إبراهیم(ع) إنّما قال: «بل فعله کبیرهم هـذا» إرادة الإصلاح و دلالة علی أنّهم لایفعلون;

از امام صادق(ع) روایت شده: خداوند ... دروغ گفتن برای اصلاح را دوست دارد ... ابراهیم(ع) هنگامی که گفت: «بل فعله کبیرهم هـذا» هدف او اصلاح و راهنمایی [مردم] بود که آنان [بدانند] بت ها کاری انجام نمی دهند».(2)

ابراهیم(ع)

آثار پاسخ ابراهیم(ع) 2; ابراهیم(ع) و دروغ 6، 7; بت شکن  قصه ابراهیم(ع) 3; پاسخ ابراهیم(ع) 1; روش برخورد ابراهیم(ع) 3; روش تبلیغ ابراهیم(ع) 4; قصه ابراهیم(ع) 1، 2، 3، 4

بت پرستان

بینش بت پرستان 5

بتها

بتها و تکلم 5; پرسش از بتها 3; عجز بتها 5

دروغ

دروغ جایز 7; دروغ مصلحتی 7

روایت 6، 7

قوم ابراهیم

بازجویی از بت بزرگ قوم ابراهیم 4; زمینه تنبه قوم ابراهیم 2; عجز بتهای قوم ابراهیم 4; نقش بت بزرگ قوم ابراهیم 1، 6

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 72; نورالثقلین، ج 3، ص 431، ح 79.

2. کافی، ج 2، ص 342، ح 17; نورالثقلین، ج 3، ص 434، ح 86 و 85.