تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 63 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَتُصْبحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبیرٌ

آیا ندیده ای که خدا از آسمان آب نازل می کند پس زمین سرسبز می شود؟ همانا خدا باریک بین و آگاه است.

1 - نزول باران از آسمان، یکی دیگر از جلوه های ربوبیت و تدبیر خداوند

ألم تر ... فتصبح الأرض مخضرّة

استفهام در «ألم تر...» برای تقریر است. در این جا روی سخن با مردمی است که باور داشتند: نزول باران از آسمان و سبز و خرم شدن زمین توسط آن و به گردش درآمدن چرخه حیات و سامان یافتن زندگی آدمیان، همه تنها در پرتو قدرت و در سایه تدبیر خداوند میسر شده است; اما در عین حال می پنداشتند که سرنوشت آنان در دست خدایان دیگری رقم می خورد.

2 - باران، عامل سرسبزی زمین، رویش حبوبات و مایه گردش چرخه حیات

أنزل من السماء ماء فتصبح الأرض مخضرّة

3 - تدبر در پدیده های طبیعت، زمینه ره یابی انسان به توحید و یکتاپرستی

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء

4 - عملکرد علل طبیعی و مادی، مجرای تحقق اراده الهی

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء فتصبح الأرض مخضرّة

5 - لزوم تفکر و نگرش عمیق، به علت اصلی نزول باران از آسمان

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء

6 - نزول باران و نفوذ آن در دل خاک و سبز و خرم شدن زمین توسط آن، آیتی از احاطه خدا بر ظاهر و باطن اشیا و نفوذ او در تار و پود پدیده های هستی است.

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... إنّ اللّه لطیف

«لطیف» از (مصدر «لطافة») به معنای دقیق است و از مصدر «لطف» به معنای اهل رفق و مدارا می باشد. توصیف خداوند به «لطیف» بر پایه معنای اول، کنایه از آن است که خداوند در دل و جان اشیا نفوذ و حضور دارد; به گونه ای که کسی آن را احساس نمی کند. بنابراین ذکر این صفت پس از بیان نزول باران ـ که به صورت نامحسوس در دل زمین نفوذ می کند ـ بیانگر این حقیقت است که باران، یکی از نشانه های لطیف بودن خداوند است. برداشت فوق بر پایه همین معنا است.

7 - رفق و مدارای خداوند نسبت به عموم انسان ها

إنّ اللّه لطیف

برداشت فوق بر این اساس است که «لطیف» از «لطف» (رفق و مدارات) مشتق شده باشد. بنابر این متعلق «لطیف» در جمله یاد شده محذوف است; یعنی، «أنّ اللّه لطیف بعباده».

8 - آگاهی همه جانبه خدا نسبت به امور انسان ها

إنّ اللّه لطیف خبیر

9 - نزول باران و رویش گیاهان توسط آن، از نشانه های داشتن آگاهی همه جانبه خدا به امور انسان ها

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... إنّ اللّه لطیف خبیر

10 - خدا، لطیف (دقیق) و خبیر (آگاه) است.

إنّ اللّه لطیف خبیر

آفرینش

آثار تدبر در آفرینش 3

اسماوصفات

خبیر 10; لطیف 10

باران

بارش باران 1، 6، 9; فواید باران 2

تدبر

آثار تدبر  در آفرینش 3

تفکر

تفکر در عوامل بارش باران 5

توحید

زمینه توحید 3

حبوبات

عوامل رویش حبوبات 2

حیات

عوامل حیات 2

خدا

علم خدا 8; مجاری اراده خدا 4; نشانه های احاطه خدا 6; نشانه های تدبیرخدا 1; نشانه های ربوبیت خدا 1; نشانه های علم خدا 9

زمین

سرسبزی زمین 6; عوامل سرسبزی زمین 2

عوامل طبیعی

نقش عوامل طبیعی 4

گیاهان

رویش گیاهان 9

لطف خدا 7