تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ابراهیم – آیه 7 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابی لَشَدیدٌ

و هنگامی که پروردگارتان گوشزد کرد که همانا اگر شکر [نعمت را] به جای آورید، حتماً [آن را ]برای شما افزون می کنم و اگر ناسپاسی کنید، بی شک عذاب من [برای ناسپاسان] سخت خواهد بود.

 

1- پیامبر(ص) موظف به یادآوری اعلام الهی به مردم به اینکه: هر کس سپاسگزار باشد، قطعاً نعمتش فزونی می یابد و هر کس کفران نماید، دچار عذاب شدید می گردد.

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

«و إذ تأذّن» عطف بر «إذ قال» است که در آن «اذکر» در تقدیر است و مخاطب پیامبراکرم(ص) می باشد.

 

2- موسی(ع) از قوم خود خواست تا به یاد فرمان و توصیه خداوند باشند که هر کس شکرگزاری نماید خداوند نعمتش را افزون می کند و هر کس کفران نماید دچار عذاب شدید خواهد شد.

اذکروا نعمة الله علیکم ... و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

این برداشت مبتنی بر این نکته است که «إذ تأذّن» مقول قول موسی(ع) و عطف به «اذکروا نعمة الله» باشد.

 

3- افزایش نعمت در صورت شکرگزاری و تهدید به عذاب در صورت کفران نعمت، مقتضای ربوبیت الهی

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

 

4- شکر نعمتهای خداوند، دارای جایگاهی ویژه و امری لازم

و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم

اینکه خداوند، فرمان خاصی برای شکرگزاری صادر کرده است، حکایت از اهمیت و جایگاه ویژه آن می کند.

 

5- شکر نعمت رهایی از نظام ظالمانه، موجب فزونی و بقای آن نعمت شده و کفران آن، مایه از دست رفتنش می شود.

إذ أنجـکم من ءال فرعون ... و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

 

6- عامل فزونی نعمت، خداوند است.

لئن شکرتم لأزیدنّکم

 

7- رهایی بنی اسرائیل از ظلم و ستم فرعونیان، نعمتی بزرگ برای آنان و شایسته شکرگزاری

إذ أنجـکم من ءال فرعون ... و إذ تأذّن ربّکم لئن شکرتم لأزیدنّکم

عبارت «إذ تأذّن ربکم» ادامه کلام موسی(ع) است که نجات بنی اسرائیل از چنگال فرعونیان را به آنان یادآوری کرد. با این کلام، موسی(ع) به طور تلویحی به بنی اسرائیل متذکر شده که نجات آنان، نعمت خدادادی و مستلزم شکرگزاری است.

 

8- نوید اعطای پاداش برای عمل پسندیده و تهدید به کیفر برای اعمال ناپسند، از شیوه های تربیتی قرآن

لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

 

9- انسانها، خود در فزونی و یا کاستی نعمتها نقش اساسی دارند.

لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید

 

10- عذاب خداوند، بسیار شدید است.

إن عذابی لشدید

 

11- «قال أبوعبدالله(ع): أیّما عبد أنعم الله علیه بنعمة فعرفها بقلبه و حمدالله علیها بلسانه لم تنفد حتی یأمر الله له بالزیادة و هو قوله: «لئن شکرتم لأزیدنّکم»(1)

 

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: هر بنده ای که خدا به او نعمتی عطا کند، پس او با قلبش آن را بشناسد و خدا را با زبان بر آن نعمت حمد گوید، هنوز حمد او پایان نپذیرفته که خداوند امر می کند تا آن نعمت برای او، زیاد شود و این سخن خداوند است لئن شکرتم لأزیدنّکم».

 

12- «عن أبی عبدالله(ع) قال: فیما أوحی الله عزّوجلّ إلی موسی(ع) یا موسی اشکرنی حق شکری فقال: یا ربّ و کیف أشکرک حق شکرک و لیس من شکر أشکرک به إلاّ و أنت أنعمت به علیّ؟ قال: یا موسی الآن شکرتنی حین علمت أن ذلک منّی;(1)

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: خدای ـ عزّوجلّ ـ به موسی (ع) وحی کرد که ای موسی! شکر مرا به جای آر، آن گونه که حق شکر مرا ادا کنی. موسی(ع) گفت: چگونه شکر تو را بگویم که آن حق شکر تو باشد و هیچ شکری نیست که با آن تو را شکر کنم، مگر آنکه آن شکر، خود باز نعمتی است که به من داده ای. خداوند فرمود: اکنون که دانستی که این (نعمت شکرگزاری)از من است شکر مرا به جا آوردی».

 

13- «عن أبی عبدالله(ع) قال: شکر النعمة إجتناب المحارم و تمام الشکر قول الرجل الحمد لله رب العالمین;(2)

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: شکر نعمت پرهیز از محرمات است و شکر کامل، سخن کسی است که می گوید: الحمد لله رب العالمین».

 

14- «عن الصادق(ع): ... إن الکبائر ... کفران النعمة «و لئن کفرتم إن عذابی لشدید»...;(3)

از امام صادق(ع) روایت شده است که در بیان گناهان کبیره فرمود: ... همانا از گناهان کبیره ... کفران نعمت است [خداوند می فرماید]: و لئن کفرتم إن عذابی لشدید...».

انذار

انذار از کیفر 8

انسان

نقش انسان 9

بشارت

بشارت پاداش 8

بنی اسرائیل

توصیه به بنی اسرائیل 2; نجات بنی اسرائیل 7; نعمتهای بنی اسرائیل 7

تربیت

روش تربیت 8

حکومت

حکومت ظالمانه 5

حمد

آثار حمد خدا 11

خدا

آثار ربوبیت خدا 3; نقش خدا 6; ویژگیهای عذابهای خدا 10

ذکر

ذکر توصیه های خدا 2

روایت 11، 12، 13، 14

شاکران

ازدیاد نعمت شاکران 1، 2

شکر

آثار شکر نعمت 1، 2، 3، 5; اهمیت شکر نعمت 4; حقیقت شکر 12؛ شکر نعمت 12؛ ضرورت شکر نعمت 4؛ مراد از شکر نعمت 13

عذاب

اهل عذاب 1، 2; عذاب شدید 1، 2، 10; مراتب عذاب 1، 2، 10; موجبات عذاب 1، 2، 3

عمل

پاداش عمل پسندیده 8; کیفر عمل ناپسند 8

فرعونیان

نجات از فرعونیان 7

کفران

آثار کفران نعمت 1، 2، 3، 5; موارد کفران نعمت 14

گناه کبیره

آثار گناهان کبیره 14

محمد(ص)

مسؤولیت محمد(ص) 1

موسی(ع)

خواسته های موسی(ع) 2

نعمت

عوامل ازدیاد نعمت 1، 2، 5، 9، 11; عوامل سلب نعمت 5; عوامل نقصان نعمت 9; مراتب نعمت 7; منشأ ازدیاد نعمت 6; موجبات ازدیاد نعمت 3؛ نعمت شکرگزاری 12; نعمت نجات از ظالمان 5; نعمت های بزرگ 7

پی نوشت ها :

1- تفسیر قمی، ج 1، ص 368; نورالثقلین، ج 2، ص 526، ح 12 و 15.

2- کافی، ج 2، ص 98، ح 27; بحارالأنوار، ج 68، ص 36، ح 22.

3- اصول کافی، ج 2، ص 95، ح 10; نورالثقلین، ج 2، ص 529، ح 24.

4- مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 251; بحارالأنوار، ج 47، ص 217، ح 4.