تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ابراهیم – آیه 1 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
الَر کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَی صِرَاطِ الْعَزیز الْحَمِید
ا،ل،ر.[این] کتابی است که آن را به سوی تو نازل کردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان، از تاریکی ها به سوی نور بیرون آوری; به سوی راه [خدای] عزّتمند ستوده.
1- «الر» از رمز های قرآن است.
الر کتـب أنزلنـه إلیک
2- قرآن، کتابی است که از جانب خداوند بر پیامبر(ص) نازل شده است.
کتـب أنزلنـه إلیک
3- قرآن کریم، از همان آغاز نزول، از جانب خداوند «کتاب» نامیده شده است.
کتـب أنزلنـه إلیک
4- قرآن، کتابی نازل شده از جایگاهی بس رفیع و با عظمت
کتـب أنزلنـه إلیک
نزول در لغت به معنای فرود آمدن از جای بلند است که به تناسب موضوع، نزول از جایگاه رفیع است و نه مکان بلند.
5- هدف از نزول قرآن، خارج ساختن مردم از ظلمتها (گمراهیها) و رهنمونی آنان به نور (هدایت) است.
کتـب أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
6- پیامبر(ص)، وظیفه دار هدایت مردم به سوی نور و خارج کردن آنان از ظلمتها (گمراهیها) ، با تعالیم قرآن کریم
أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
7- قرآن، کتابی است جهانی و پیامبر(ص) برای همه انسانها مبعوث شده است .
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
کلمه «الناس» دلالت بر عموم مردم می کند و هیچ قیدی در کلام نیست تا «الناس» را مقیّد به گروه خاصّی نماید.
8- انسانها، بدون تعالیم دین و آموزه های قرآن، گرفتار انواع ظلمتها گمراهیهایند.
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
خداوند، هدف از نزول کتاب خویش را بیرون آوردن مردم از ظلمتها معرفی می کند و برای ظلمتها نیز هیچ گونه قیدی نیاورده است که مشخص کند مراد از آنها چیست و این، حکایت از آن دارد که بدون تعالیم دین، زندگی انسانها در ظلمت است.
9- کفر، ظلمت و راه خدا، نور است.
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
به قرینه آیات بعد، که درباره کافران و سدّ کنندگان راه خداست، مراد از «ظلمات»، کفر و مراد از «نور»، راه خداست.
10- راه خدا، واحد و یگانه و راه کفر و ضلالت، متعدد و گوناگون است.
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
برداشت فوق با توجه به استعمال «ظلمات» به صورت جمع و «نور» به صورت مفرد به دست آمده است.
11- تحقّق آموزه های دین و عینیت یافتن آنها در میان مردم، نیازمند به مجری ای کاردان و رهبری شایسته است.
کتـب أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
از اینکه خداوند، پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را با آوردن فعل متعدی، به آن حضرت واگذار کرده است و به خود مردم واگذار نکرده است، نکته یاد شده به دست می آید.
12- مردم در عصر بعثت پیامبر(ص)، در انواع ظلمتها بسر می بردند.
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
13- سنت پیامبر(ص)، همگام و همتراز قرآن در نجات مردم از ظلمتها و هدایت آنان به سوی نور *
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور
فرمان خداوند به پیامبر(ص) مبنی بر خارج ساختن مردم از ظلمتها، امری دایمی است و از طرف دیگر پیامبر(ص) همچون سایر انسانها، محکوم به ارتحال است. بنابراین برای تحقق مأموریت واگذار شده، سنت پیامبر(ص) است که همواره چنین نقشی را عهده دار می شود.
14- خارج ساختن مردم از ظلمت کفر و گمراهی و رهنمونی آنان به نور ایمان، حتی از سوی پیامبر(ص)، منوط به اذن و مشیت خداوند است.
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور بإذن ربّهم
15- ربوبیت الهی، مقتضی بیرون آوردن بندگان خویش از گمراهی کفر، و هدایت آنان به نور ایمان
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور بإذن ربّهم
16- مشیت خداوند بر هدایت مردم، از طریق راه و روش طبیعی (تشریع) انجام می گیرد.
کتـب أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور بإذن ربّهم
با اینکه خداوند، برای هدایت مردم و بیرون بردن آنها از ظلمتها، می تواند از قدرت خویش استفاده کند و آنها را از طریق تکوین هدایت نماید; اما از کتاب و پیامبر(ص) استفاده می کند که راهی طبیعی و هدایتی تشریعی است.
17- پیامبر(ص)، وظیفه دار هدایت مردم به راه خدای عزتمند ستودنی، با تعالیم قرآن کریم
کتـب أنزلنـه إلیک لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور ...إلی صرط العزیز الحمید
18- راه خداوند، راهی است روشن و دارای فرجامی مشخص و بدون سردرگمی
لتخرج الناس من الظلمـت إلی النور ... إلی صرط العزیز الحمید
عبارت «إلی صراط العزیز» بدل از «إلی النور» است. تسمیه راه خدا به «نور» و راه غیر آن به «ظلمات» نشان می دهد که راه خداوند روشن و مشخص است; در حالی که راههای غیر آن، آمیخته با سردرگمی و بی فرجامی است.
19- خداوند، عزیز (شکست ناپذیر) و حمید (ستودنی) است.
العزیز الحمید
20- عزّت، غلبه و کمال، پیامد پیمودن راه خدا و پیروی از آموزه های قرآن است.
کتـب ... إلی صرط العزیز الحمید
اضافه شدن «صراط» به «العزیز الحمید» اشاره به این نکته دارد که سالک این راه، راه عزّت و کمال را می پیماید; زیرا حمد و ستایش در برابر کمال است.
اسما و صفات
حمید 19; عزیز 19
اطاعت
آثار اطاعت 20; اطاعت از خدا 20; اطاعت از قرآن 20
انسان
هدایت انسان ها 17
پیروزی
عوامل پیروزی 20
تکامل
عوامل تکامل 20
حروف مقطعه 1
خدا
آثار ربوبیت خدا 15; مجاری مشیت خدا 16; نقش اذن خدا 14; نقش مشیت خدا 14
دین
دین و عینیت 11; زمینه تحقق دین 11; نقش دین 8
رهبران دینی
نقش رهبران دینی 11
سبیل اللّه
حُسن فرجام سبیل اللّه 18; نورانیت سبیل اللّه 9; وحدت سبیل اللّه 10; وضوح سبیل اللّه 18
سنّت
هدایتگری سنّت 13
ظلمت
تنوع ظلمت 8، 12; زمینه ظلمت 8; موارد ظلمت 9; نجات از ظلمت 5، 6
عزّت
عوامل عزّت 20
قرآن
جهان شمولی قرآن 7; رموز قرآن 1؛ عظمت قرآن 4; فلسفه نزول قرآن 5; منشأ قرآن 4; نامهای قرآن 3; نقش قرآن 6، 8، 17; وحیانیت قرآن 2; ویژگیهای قرآن 7; هدایتگری قرآن 5، 6، 13
کتاب 3
کتب آسمانی 2
کفر
تنوع کفر 10; زمینه نجات از کفر 15; شرایط نجات از کفر 14; ظلمت کفر 9
گمراهی
تعدد راههای گمراهی 10، 12; زمینه گمراهی 8; زمینه نجات از گمراهی 15; شرایط نجات از گمراهی 14; موارد گمراهی 9؛ نجات از گمراهی 5، 6
محمد(ص)
جهان شمولی رسالت محمد(ص) 7; کتاب محمد(ص) 2; مسؤولیت محمد(ص) 6، 17; وحی به محمد(ص) 2
مردم
اهمیت هدایت مردم 6; گمراهی مردم مقارن بعثت 12
نور
موارد نور 9
هدایت
ابزار هدایت 6، 17; روش هدایت 16; زمینه هدایت 15; شرایط هدایت 14; هدایت تشریعی 16
تصاویر ضمیمه
