تحلیل آیت الله هاشمی رفسنجانی از مبارزه امام خمینی با دودمان پهلوی و سابقه آن
تحلیل آیت الله هاشمی رفسنجانی از مبارزۀ امام خمینی با دودمان پهلوی و سابقۀ آن
تاریخ : 13/1/1341
در روزهای شروع مبارزه، در جریان انجمن‌های ایالتی و ولایتی همه به میدان آمدند. موج حرکت چنان اوج گرفت که هرکس در برابر آن می‌ایستاد یا موضع منفی می‌گرفت شکست می‌خورد. در آن مرحله، مبارزه چندان خطری هم نداشت. وقتی خطرـ در جریان رفراندم و مقابله مستقیم با شاه ـ جدی شد، رفته رفته خیلی‌ها به بهـانه‌ای عقب‌نشینی کردند. شیوه برخورد و اعلامیه‌ها ـ همان‌طور که می‌بینیدـ هرچه جلوتر می‌آییم تنزل کرد.
خلاصه، خالص‌ترین مواضع را امام داشتند، و پس از ایشان، مدرسین و طلبه‌های جوان، که حقیقتآ در غیبت امام مبارزه را اداره می‌کردند.
خاطره شکست مذهبی‌ها در قضیه مشروطه با نوعی سرخوردگی و یأس در یادها بود. حرکت فداییان اسلام و آیت‌الله کاشانی هم تا حدودی مذهبی‌ها را سیاسی کرده بود، اما عملکرد جبهه ملی آن‌ها را باز سرخورده کرده بود.
این مبارزه مذهبی‌ها را ـ چه در شهر و چه در روستا ـ به میدان آورد، با این نکته مثبت که در آن، روحانیت در صحنه بود، به شکلی بی‌سابقه نسبت به مبارزات گذشته. در این مبارزه، حوزه حرکت کرده بود. طلبه‌ها به همه جای کشور سفر می‌کردند و هر قشری به گونه‌ای از نَفَس حوزه اثرپذیر بود. روستایی‌ها آمدند، شهری‌ها آمدند، کارگرها، و بیشتر از همه، کاسب‌ها در این جریان هم‌کاری می‌کردند. شبکه بازاری‌های مذهبی شبکه روحانیت مبارز را همه جا پشتیبانی می‌کرد. هیأت‌های سینه زنی و جلسات مذهبی، باسواد و بی‌سواد، در شهر و روستا ... .
در این میان، جبهه ملی شعاری را مطرح کرده بود، که هم از قافله عقب نماند و هم امریکایی‌ها را نرنجاند؛ شعار " اصلاحات آری، دیکتاتوری نه". چه کسی می‌توانست باور کند که اصلاحاتی مطرح است؟ چه طور با تعطیل مجلس می‌شد باور کرد که رژیم در مقام دادن آزادی به زنان است؟ هم ما و هم خود آن‌ها می‌دانستیم که اصلاحات جز وسیله‌ای برای تثبیت دیکتاتوری نیست. در بحث‌هایی که پیش می‌آمد به این واقعیت اعتراف داشتند، اما زیر این کاسه نیم‌کاسه دیگری بود. با فراگیر شدن موج مبارزه، ناگزیر بودند حرفی بزنند و شعاری مطرح کنند.
با این شعار، می‌خواستند خودشان را مطرح کنند. محور شدن روحانیت در مبارزه برای آن‌ها گران و غیرقابل تحمل بود؛ البته مردم فریب نخوردند، تنها در معدودی خواص اثر محدودی گذاشتند. اگر مردم شعار جبهه ملی را می‌پذیرفتند، رژیم نیازی به خشونت و سرکوبی پیدا نمی‌کرد ... .
منبع: کتاب هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، زیر نظر محسن هاشمی، دفتر نشر معارف انقلاب