تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یونس – آیه ۳۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

بَلْ کَذَّبُواْ بمَا لَمْ یُحِیطُواْ بعِلْمِهِ وَلَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ کَذَلِکَ کَذَّبَ الَّذینَ مِن قَبْلِهِمْ فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِینَ

(نه چنین است) بلکه چیزی را تکذیب کردند که به دانش آن احاطه نیافته اند و هنوز تأویلش به آنان نرسیده است. کسانی که پیش از آنان بودند (نیز) همین گونه (انبیا را) تکذیب کردند پس بنگر که سرانجام ستمکاران چگونه بود؟

 

1 ـ مشرکان، آیاتی از قرآن را که حامل معارفی بلند بوده و در ظرف کوچک ذهن آنان جای نمی گرفت، انکار می کردند.

أم یقولون افتریه ... بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه

برداشت فوق مبتنی بر این است که «ما» در «بما لم یحیطوا ... » اشاره به دسته ای از آیات قرآن باشد و مای محذوف در «لما یأتهم تأویله» ـ که عطف بر «لم یحیطوا» و به تقدیر «و کذبوا بما لما یأتهم تأویله» است ـ اشاره به دسته ای دیگر از آیات باشد.

 

2 ـ شرک پیشگان عرب جاهلی، مردمانی ناآشنا به جهان آخرت و حقایق روز بازپسین

بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه و لما یأتهم تأویله

مراد از «ما لم یحیطوا بعلمه» به قرینه جمله بعد (و لما یأتهم تأویله) می تواند قیامت باشد. در این صورت، جمله «لم یحیـطوا ... » بیانگر این است که: موضوع قیامت برای مشرکان عرب جاهلی موضوعی بی سابقه و نوی بود و آنان در گذشته نسبت به آن در بی خبری محض به سر می بردند.

 

3 ـ قیامت و روز بازپسین، مورد انکار شرک پیشگان عصر بعثت

بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه

 

4 ـ شرک، آیینی سابقه دار در تاریخ بشر

کذلک کذب الذین من قبلهم

 

5 ـ تکذیب و انکار قیامت، موضع گیری مشترک همه شرک پیشگان تاریخ

بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ... کذلک کذب الذین من قبلهم

 

6 ـ طرح مسأله قیامت و روز بازپسین، رسالت مشترک تمامی پیامبران الهی

بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ... کذلک کذب الذین من قبلهم

 

7 ـ عذاب استیصال، کیفر تکذیب پیامبران الهی و رویارویی با ایشان

بل کذبوا ... فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

8 ـ تهدید شرک پیشگان عصر بعثت به عذاب استیصال

بل کذبوا ... فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

9 ـ تاریخ بشر، شاهد فرجام شوم مخالفان پیامبران و گرفتار شدن آنان به عذاب استیصال الهی

کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

 

10 ـ تاریخ بشر، شاهد مخالفت و رویارویی بیدادگران با رسولان الهی

کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

11 ـ بعثت پیامبران الهی، در راستای نجات مظلومان از ستم بیدادگران

کذلک کذب الذین من قبلهم فانظر کیف کان عقبة الظلمین

رویارویی بیدادگران با رسولان الهی در طول تاریخ، بیانگر برداشت فوق است.

 

12 ـ ظلم و بیدادگری، زمینه ساز انکار قیامت و تکذیب دین و پیامبران

بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ... فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

13 ـ مطالعه در سرگذشت بیدادگران تاریخ و فرجام شوم آنان، امری ضروری و مایه عبرت است.

فانظر کیف کان عقبة الظلمین

 

14 ـ از علی (ع) روایت شده است: «قلت: أربعاً أنزل اللّه تعالی تصدیقی بها فی کتابه ... قلت: فمن جهل شیئاً عاداه، فــأنزل اللّه: «بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ... ;(1)

چهار مطلب گفتم که خداوند تصدیق مرا بر آن چهار مطلب، در کتاب خود نازل فرمود .. [یکی اینکه ]گفتم: کسی که جاهل به چیزی باشد با آن دشمنی می کند ; پس خداوند این مطلب را نازل فرمود: بلکه چیزی را تکذیب کردند که به علم آن احاطه نداشتند».

انبیا:

رسالت انبیا 6 ; زمینه تکذیب انبیا 12 ; ظلم ستیزی انبیا 11 ; عذاب مخالفان انبیا 9 ; فرجام مخالفان انبیا 9 ; فلسفه بعثت انبیا 11 ; کیفر تکذیب انبیا 7 ; مخالفان انبیا در تاریخ 9، 10 ; مکذبان انبیا 14 ; هماهنگی انبیا 6

جاهلیت:

مشرکان جاهلیت و قیامت 2، 3

جهل:

آثار جهل 14

دشمنی:

کیفر دشمنی با انبیا 7 ; منشأ دشمنی 14

دین:

زمینه تکذیب دین 12

روایت: 14

شرک:

تاریخ شرک 4

ظالمان:

ظالمان در تاریخ 10 ; ظالمان و انبیا 10 ; عبرت از فرجام ظالمان 13 ; مطالعه در سرنوشت ظالمان 13

ظلم:

آثار ظلم 12

عبرت:

عوامل عبرت 13

عذاب:

تهدید به عذاب استیصال 8 ; عذاب استیصال 7، 9

قرآن:

عوامل تکذیب قرآن 1 ; مکذبان قرآن 1

قیامت:

اهمیّت قیامت 6 ; زمینه تکذیب قیامت 12 ; مکذبان قیامت 3، 5

مشرکان:

تهدید مشرکان صدر اسلام 8 ; جهل مشرکان 2 ; عجز مشرکان 1 ; مشرکان و قرآن 1 ; مشرکان و قیامت 5 ; موضعگیری مشترک مشرکان 5

مظلومان:

اهمیّت نجات مظلومان 11

 

پی نوشت ها :

1. امالی شیخ طوسی، ج 2، ص 108، مجلس 17 ; بحارالانوار، ج 1، ص 166، ح 5.