تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۳۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَمَن تَابَ مِن بَعْد ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

پس هر کس بعد از ستمی که کرده است توبه کند و به صلاح آید قطعاً خدا توبه او را می پذیرد. همانا خدا آمرزگار و رحیم است.

 

1 پذیرش حتمی توبه سارق از جانب خداوند در صورت اصلاح خویش

فمن تاب ... و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه

تأکید بر پذیرش توبه با حرف «انّ»، حاکی از حتمیت پذیرش توبه است.

 

2 دزدی، گناه و ستمکاری است.

فمن تاب من بعد ظلمه

مراد از «ظلم» به قرینه آیه قبل، همان دزدی است.

 

3 اصلاح، شرط پذیرش توبه ستمکار و بازگشت رحمت الهی به او

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه

 

4 تأمین خسارتهای ناشی از دزدی، شرط پذیرش توبه سارق*

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه

مصداق مورد نظر از اصلاح و درستکاری، به مناسبت مورد، تأمین خسارتهایی است که دزد به صاحبان کالا وارد ساخته است.

 

5 معافیت قانونی سارق از حد سرقت در صورت توبه و اصلاح (خودسازی)*

فمن تاب ... و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه

یادآوری پذیرش توبه سارق پس از بیان حد سرقت، می تواند اشاره به سقوط حد از وی باشد.

 

6 مردم، فاقد تصمیمگیری در اجرا و یا اسقاط حد سرقت

فإنّ اللّه یتوب علیه

خداوند موضوع حد سرقت را چیزی جز سرقت قرار نداده است و سقوط آن را تنها به توبه سارق و اصلاح وی مشروط ساخته است ; بدون آنکه در اجرا و یا سقوط حد، رضایت یا درخواست صاحبان مال را شرط کرده باشد.

 

7 گناه، موجب دوری از رحمت خداوند

فإنّ اللّه یتوب علیه

توبه خداوند بر بندگان به معنای بازگشت رحمت او به آنان است. بنابراین گناهکار قبل از توبه از رحمت خداوند به دور بوده است.

 

8 خداوند، «غفور» (بسیار آمرزنده) و «رحیم» (بسیار مهربان) است.

إنّ اللّه غفور رحیم

 

9 خداوند، آمرزنده گناه تائبان و رحیم و مهربان نسبت به آنان

فمن تاب ... إنّ اللّه غفور رحیم

 

10 پذیرش توبه ستمکاران، جلوه ای از غفران و رحمت الهی

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه إنّ اللّه غفور رحیم

 

11 توبه و اصلاح (خودسازی) سارقان برای آمرزش و سقوط حد از ایشان، مورد ترغیب خداوند

و السارق و السارقة ... فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه یتوب علیه

یادآوری توبه پس از بیان حد سرقت و وعده به عفو سارق، گشودن راهی است برای او تا به این وسیله راه اصلاح در پیش گیرد و از حد رهایی یابد.

 

12 خداوند، ترغیب کننده ستمکاران و گنهکاران به توبه و اصلاح خویش (خودسازی)

فمن تاب ... فإنّ اللّه یتوب علیه إنّ اللّه غفور رحیم

توجه دادن ستمکاران به مغفرت، رحمت و توبه پذیری خداوند می تواند به منظور ترغیب آنان به توبه و اصلاح باشد.

 

13 سقوط حد سرقت، در صورت توبه دزد قبل از اطلاع از سرقت وی و دستگیری

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح

از امام باقر یا امام صادق (ع) درباره دزدی که پیش از اطلاع از سرقت وی و دستگیری، توبه کند و اصلاح شود نقل شده: اذا صلح و عرف منه امر جمیل لم یقم علیه الحد.(1)

اسماء و صفات:

رحیم 8 ; غفور 8

اصلاح:

آثار اصلاح 5 ; اهمیّت اصلاح 1 ; تشویق به اصلاح 12 ; نقش اصلاح 3

تزکیه:

آثار تزکیه 5 ; تشویق به تزکیه 12

توّابین:

آمرزش توّابین 9

توبه:

آثار توبه 5، 13 ; تشویق به توبه 12 ; شرایط قبول توبه 1، 3، 4

حدود:

اسقاط حدود 6، 11

خدا:

آمرزش خدا 9، 10 ; افعال خدا 12 ; رحمت خدا 10 ; محرومیت از رحمت خدا 7 ; مهربانی خدا 9

دزد:

آمرزش دزد 11 ; اصلاح دزد 11 ; توبه دزد 1، 11، 13 ; عفو دزد 5

دزدی:

اسقاط حد دزدی 13 ; حد دزدی 5، 6 ; زیان دزدی 4 ; ظلم دزدی 2 ; گناه دزدی 2

زیان:

جبران زیان 4

ظالمان:

اصلاح ظالمان 12 ; توبه ظالمان 3، 12 ; قبول توبه ظالمان 10

عفو:

شرایط عفو 5

گناه:

آثار گناه 7 ; آمرزش گناه 9

گناهکاران:

اصلاح گناهکاران 12 ; توبه گناهکاران 12

 

پی نوشت ها:

1. کافی، ج 7، ص 250، ح 1.