تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۳۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ذَلِکَ مِمَّا أَوْحَی إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ وَلاَ تَجْعَلْ مَعَ اللّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَی فِی جَهَنَّمَ مَلُومًا مَّدْحُورًا

این [دستورات]از حکمت هایی است که پروردگارت به تو وحی کرده است; و با خدا معبودی دیگر قرار نده که سرزنش شده و رانده گشته، در حهنّم افکنده خواهی شد.

 

1- مجموعه اوامر و نهیهای خداوند، که به پیامبر(ص) وحی شد، رهنمودهایی حکیمانه است.

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمة

مشارالیه «ذلک» مجموعه تعالیم، اعم از نواهی و اوامری می باشد که در چند آیه قبل آمده است.

 

2- دعوت به توحید، خداپرستی، احسان به والدین، اجتناب از پرخاشگری بر آنان، دعا برای والدین و پرداخت حقوق خویشاوندان، تعالیمی حکیمانه و وحی الهی است.

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمة

 

3- وحی پیامهای حکیمانه به پیامبر(ص)، جلوه ربوبیت خاص خداوند برای آن حضرت است.

أوحی إلیک ربّک من الحکمة

اضافه «ربّ» به «ک» ـ که مرجع آن پیامبر(ص) است ـ می تواند مشعر به معنای یاد شده باشد.

 

4- ارائه تعالیمی حکیمانه از سوی خداوند برای بشر، مقتضای ربوبیت اوست.

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمة

 

5- دستورهای الهی، حقایقی است مبتنی بر علم و آگاهی خداوند به نیازهای تربیتی بشر

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمة

«حکمت» وقتی به خداوند نسبت داده شود، به معنای معرفت او به اشیا و به وجود آوردن آنها در نهایت اتقان است (مفردات راغب).

 

6- اجتناب از شرک به خداوند، تکلیفی الهی بر بندگان

و لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر

 

7- پرهیز از شرک به خدا، دارای اهمیتی ویژه در مجموعه آموزه های دین

و لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر

برداشت فوق، از تکرار نهی «لاتجعل مع الله إلـها ءاخر» ـ که یکی در آغاز مجموعه اوامر و نهیهای خداوند در این سوره (آیه 22) و دیگری در پایان آنها (آیه مورد بحث) آمده است ـ استفاده می شود.

 

8- توحید و پرهیز از شرک، باید حاکم بر مجموعه روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی باشد.

و لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر

ذکر مجموعه تعالیم فردی، خانوادگی و اجتماعی در بین دو نهی از شرک، (آیه 22 و این آیه) می تواند مشعر به حقیقت یاد شده باشد.

 

9- انسان، همواره در معرض ابتلا به شرک و نیازمند به هشدار است. *

لاتجعل مع الله إلـهًاءاخر ... و قضی ربّک ألاّتعبدوا إلاّ إیّاه ... لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر

تأکید بر پرهیز از شرک در این مجموعه آیات (آیه 22 ـ 38) که درباره مباحث مختلف خانوادگی و اجتماعی است بیانگر این نکته است که احتمال لغزش انسانها زیاد است و باید به آنها توجه داده شود.

 

10- پایبندی به ارزشهای اخلاقی - اجتماعی، تنها در پرتو توحید و پرهیز از شرک، امکان پذیر است. *

ذلک ممّا أوحی إلیک ربّک من الحکمة و لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر

آورده شدن تعالیم اخلاقی و اجتماعی اسلام در این آیات بین دو نهی از شرک، می تواند بیانگر این معنا باشد.

 

11- آتش دوزخ، فرجام حتمی مشرکان است.

و لاتجعل مع الله إلـهًا ءاخر فتلقی فی جهنّم

 

12- افکنده شدن مشرکان در دوزخ، همراه با ملامت، طرد و اهانت است.

فتلقی فی جهنّم ملومًا مدحورًا

«مدحوراً» به معنای «مطرود» است که در آن معنای اهانت و استخفاف اشراب شده است.

 

13- مشرکان در حهنّم، به عذاب جسمی و روحی مبتلا خواهند بود.

فتلقی فی جهنّم ملومًا مدحورًا

«القا در حهنّم» دلالت بر جسمانی بودن عذاب می کند و «ملوماً» و «مدحوراً» ـ که به معنای طرد و سرزنش است ـ دلالت بر عذاب روحی دارد.

احسان:

دعوت به احسان 2

اخلاق:

زمینه ارزشهای اخلاقی 10

ارزشها:

زمینه ارزشها ی اجتماعی 10

انسان:

تکلیف انسان ها 6; لغزشگاههای انسان 9; نیازهای معنوی انسان 9

توحید:

آثار توحید 10; حاکمیت توحید 8; دعوت به توحید 2

جهنّم:

عذابهای جهنّم 13

جهنّمیان 11، 13:

خانواده:

ملاک روابط خانوادگی 8

خدا:

آثار ربوبیت خدا 4; حکمت خدا 1، 2، 4; حکمت در اوامرخدا 1; حکمت در نواهی خدا 1; علم غیب خدا 5; نشانه های ربوبیت خدا 3

دین:

تعالیم دین 2، 4; حقانیت دین 5; دین و نیازهای تربیتی 5; علم در تعالیم دین 5; مهمترین تعالیم دین 7

روابط اجتماعی:

ملاک روابط اجتماعی 8

شرک:

آثار اجتناب از شرک 10; اجتناب از شرک 6; اهمیت اجتناب از شرک 7; خطر شرک 9; زمینه شرک 9

عبادت:

دعوت به عبادت 2

محمد(ص):

وحی به محمد(ص) 1، 3

مشرکان:

تحقیر مشرکان 12; سرزنش مشرکان 12; عذاب اخروی مشرکان 13; عذاب جسمی مشرکان 13; عذاب روحی مشرکان 13; فرجام مشرکان11; مشرکان در حهنّم 11، 12، 13; هلاکت مشرکان 12

نیازها:

نیاز به هشدار 9

والدین:

اجتناب از بی احترامی به والدین 2; احسان به والدین 2; دعا برای والدین 2

وحی:

تعالیم وحی 2; نقش وحی 3