تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انفال – آیه ۳۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ

و با آنان [که اهل ستیزند] بجنگید تا فتنه ای در کار نباشد و حاکمیّت یکسره مختصّ خدا گردد، پس اگر [از ستیزه] دست برداشتند، قطعاً خدا به آنچه می کنند بیناست [و با آنان رفتار عادلانه خواهد کرد].

 

1 نبرد با کافران تا برکنده شدن فتنه های آنان، وظیفه ای ضروری بر عهده اهل ایمان

و قتلوهم حتی لاتکون فتنة

 

2 لزوم مبارزه با فتنه و فتنه انگیزان

و قتلوهم حتی لاتکون فتنة

 

3 هزینه کردن داراییها برای جلوگیری از گسترش اسلام، از مصادیق فتنه انگیزی است.

إن الذین کفروا ینفقون امولهم لیصدوا عن سبیل اللّه ... و قتلوهم حتی لاتکون فتنة

 

4 نبرد با کافران تا حاکمیت یافتن دین خدا در جهان، فرمان خداوند به اهل ایمان

و قتلوهم حتی ... یکون الدین کله للّه

 

5 گسترش و جهانگیر شدن دین الهی، از اهداف جهاد و مبارزه در اسلام

و قتلوهم حتی ... و یکون الدین کله للّه

 

6 لزوم ترک مبارزه با کافران در صورت دست برداشتن از فتنه انگیزی علیه اسلام و ایجاد مزاحمت برای گسترش دین خدا

فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر

متعلق «انتهوا» به قرینه فرازهای پیشین، فتنه انگیزی و جلوگیری از حاکمیت یافتن دین الهی است.

 

7 خداوند با بیان نظارت خویش بر اعمال کافرانِ دست کشیده از مبارزه علیه اسلام، مسلمانان صدر اسلام را از غافلگیر شدن در توطئه های آنان ایمنی بخشید.

فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر

 

8 مسلمانان صدر اسلام نگران توطئه های پنهانی کافرانی که مخاصمات را ترک گفته و حاضر به صلح می شدند.

فإن انتهوا فإن اللّه بما یعملون بصیر

جواب شرط «انتهوا» به قرینه «قتلوهم» جمله ای همانند «فلاتقاتلوهم» است ; یعنی اگر کافران دست از فتنه انگیزی برداشتند و راه مسالمت پیش گرفتند با آنان نبرد نکنید. با توجه به این معنا معلوم می شود هدف از بیان آگاهی خداوندبه اعمال این گروه از کافران، این است که مسلمانان را از این نگرانی برهاند که شاید صلح جویی آنان دستاویزی برای توطئه و فتنه ای دیگر باشد.

 

9 تمامی اعمال انسانها تحت نظارت دقیق خداوند

فإن اللّه بما یعملون بصیر

 

10 عن محمد بن مسلم قال: قلت لأبی جعفر(ع): فی قول اللّه عز ذکره «و قاتلوهم حتی لاتکون فتنة ... » فقال: لم یجیء تأویل هذه الآیة بعد ... فلو قد جاء تأویلها لم یقبل منهم و لکنهم یقتلون حتی یوحّد اللّه عز و جل و حتی لایکون شرک.(1)

محمد بن مسلم گوید به امام باقر(ع) گفتم: مراد از سخن خدای عز و جل که می فرماید «با آنان بجنگید تا آنجا که فتنه ای باقی نماند»، چیست؟ فرمود: تأویل این آیه هنوز نیامده است ... پس زمانی که تأویل آن بیاید ... کافران کشته می شوند تا اینکه خدای عز و جل به وحدانیت یاد شود و شرکی نماند.

احکام:

فلسفه احکام 5

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 8 ; مبارزه با اسلام 6، 7 ; ممانعت از گسترش اسلام 3

افساد:

ترک افساد 6

انسان:

عمل انسان 9

انفاق:

ناپسند 3

جهاد:

آثار جهاد 5 ; جهاد با کافران 4 ; فلسفه جهاد 5

خدا:

اوامر خدا 4 ; نظارت خدا 7، 9

دین:

اهمیت حاکمیت دین 4 ; گسترش دین 5، 6

فساد:

مبارزه با فساد 1، 2 ; موارد فساد 3 ; نابودی فساد 1

کافران:

ترک دشمنی کافران 8 ; ترک مبارزه با کافران 6 ; توطئه کافران 8 ; توطئه کافران صدر اسلام 7 ; صلح کافران 8 ; عمل کافران 7 ; کافران و اسلام 6، 7 ; مبارزه با کافران 1، 4

مؤمنان:

مسؤولیت مؤمنان 1، 4

مسلمانان:

صدر اسلام 7 ; نگرانی مسلمانان صدر اسلام 8 ; هشدار به مسلمانان 7

مفسدان:

مبارزه با مفسدان 2

 

پی‌نوشت‌ها:

1. کافی، ج 8، ص 201، ح 243 ; نورالثقلین، ج 2، ص 154، ح 95.