تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نحل – آیه ۳۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعْلَمَ الَّذینَ کَفَرُواْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَاذبینَ

[خدا مردگان را زنده می کند] تا آنچه را که در آن اختلاف می کنند، برای آنان روشن سازد و تا کسانی که کفر ورزیدند بدانند که آنها [در نفی معاد] دروغ می گفتند.

 

1- خداوند، انسانها را پس از مرگ زنده می کند تا حقایق را برای آنان تبیین نماید.

بلی وعدًا علیه حقًّا ... لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

 

2- ظهور حقیقت امور اختلافی، از دلایل زنده شدن انسانها در قیامت است.

بلی وعدًا علیه حقًّا ... لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

 

3- قیامت، روز ظهور حقایق

بلی وعدًا علیه حقًّا ... لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

 

4- ظهور کامل حقیقت امور اختلافی، در دنیا امکان پذیر نیست.

بلی وعدًا علیه حقًّا ... لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

با اینکه برای خداوند امکان تبیین حقایق در دنیا هم وجود دارد، اما از جمله دلایل وقوع حتمی قیامت را ظهور حقایق در آن معرفی می کند و این نشان دهنده آن است که علت فاعلی تبیین حقایق، مشکل ندارد; بلکه ظرف، قابلیت چنان امری را دارا نیست.

 

5- تبیین حقایق، امری بس مهم و شایسته اقدام

لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

از اینکه خداوند از جمله دلایل وقوع قیامت را تبیین حقایق معرفی می کند، نکته فوق استفاده می شود.

 

6- اختلاف دائمی مشرکان با موحدان

لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که متعلق اختلاف تعالیمی باشد که انبیا آورده اند و مشرکان آنها را مورد انکار قرار داده اند. لازم به ذکر است که مضارع آمدن فعل «یختلفون» دائمی بودن اختلاف را می رساند.

 

7- آشکار شدن حق در امور اختلافی و برطرف شدن اختلافها، از جمله حکمتهای بعثت انبیا

و لقد بعثنا فی کلّ أُمّة رسولاً ... لیبیّن لهم الذی یختلفون فیه

برداشت یاد شده بر این اساس است که «لام» تعلیل در «لیبیّن» تعلیل آیه «و لقد بعثنا فی کلّ أُمّة رسولاً» باشد. فعل مضارع «یختلفون» ـ که دلالت بر زمان حال می کند ـ می تواند قرینه ای باشد بر اینکه تبیین در همین دنیاست.

 

8- آگاهی یافتن کافران بر دروغ گویی خویش، از جمله دلایل احیای مجدد انسانها در قیامت

بلی وعدًا علیه حقًّا ... و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا کـذبین

 

9- دروغ پردازی دائمی کافران درباره معاد

و أقسموا بالله ... لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا کـذبین

 

10- بی اطلاعی کافران در دنیا، از دروغ گویی خویش درباره رستاخیز

و أقسموا بالله ... لایبعث الله من یموت بلی وعدًا علیه ... و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا کـذبین

 

11- بعثت انبیا، دلیلی روشن بر دروغ بودن ادعای مشرکان بر اینکه هدایت و گمراهی جبری است.

قال الذین أشرکوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شیء ... و لقد بعثنا فی کلّ أُمّة رسولاً ... و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا کـذبین

 

12- انکار معاد، کفر است.

و لیعلم الذین کفروا أنهم کانوا کـذبین

مراد از «الذین کفروا» کسانی اند که رستاخیز را مورد انکار قرار می دادند.

اختلاف

اهمیت حلّ اختلاف 7

انبیا

آثار بعثت انبیا 11; فلسفه بعثت انبیا 7

جبر واختیار

دلایل بطلان جبر 11

حقایق

اهمیت تبیین حقایق 5; اهمیت ظهور حقایق 7

دنیا

ظهور حقایق در دنیا 4

قیامت

ظهور حقایق در قیامت 1، 2، 3، 8; ویژگیهای قیامت 3

کافران

آگاهی اخروی کافران 8; جهل کافران 10; دروغگویی کافران 8، 9، 10; دلایل بطلان ادعای کافران 11; دلایل دروغگویی کافران 11; کافران و معاد 9، 10

کفر

موجبات کفر 12

مردگان

فلسفه احیای اخروی مردگان 1، 2، 8

مشرکان

اختلاف مشرکان با موحدان 6; جبرگرایی مشرکان 11

معاد

آثار تکذیب معاد 12; فلسفه معاد 1، 2، 8