تفسیر آیات قرآن کریم – سوره کهف – آیه ۲۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بهِمْ سُرَادقُهَا وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بمَاء کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا

و بگو: حق از پروردگار شما است، پس هر که خواست ایمان بیاورد و هر که خواست کفر بورزد، همانا ما برای ستمکاران آتشی آماده کرده ایم که سراپرده اش بر آنان احاطه دارد و اگر استغاثه کنند و آب بطلبند با آبی مانند مس آب کرده به استغاثه آنان پاسخ داده می شود که چهره هایشان را کباب می کند; این مایع چه بد نوشیدنی و این آتش چه بد آسایشگاهی است.

 

1- تنها، خداوند سرچشمه حقایق و معارف صحیح است.

الحقّ من ربّکم

«من ربّکم» خبر است برای «الحقّ» و برخی گفته اند که «الحقّ» خبر برای مبتدای محذوف است. «ال» در «الحقّ» برای استغراق است، یعنی: «تمامی حقایق. بنابراین جمله «الحقّ من ربّکم» در حقیقت، دلالت بر حصر می کند. این حصر، در برابر رهنمودهای هواپرستان است که آیه قبل اطاعت آنان را ناروا دانست.

 

2- سخن های ناسازگار با تعالیم الهی، باطل و مردود است.

و قل الحقّ من ربّکم

 

3- خداوند، پیامبر(ص) را در شیوه برخورد با دنیاگرایان و رد پیشنهادهای نادرست آنان تعلیم داد.

و لاتطع من ... و قل الحقّ من ربّکم

 

4- تنها راه شناخت شیوه برخورد با مؤمنان تهیدست، وحی الهی است نه آرای هواپرستان غافل از خداوند

و لاتطع من ... و قل الحقّ من ربّکم

 

5- تبیین حق و راستی برای انسان ها، در جهت رشد و تربیت آن ها است.

الحقّ من ربّکم

گزینش کلمه «ربّ» حاکی از نکته بالا است.

 

6- پیامبر(ص) موظّف به رساندن پیام حقِّ الهی به مردم است و نه مسئول ایمان و کفر آنان.

و قل الحقّ من ربّکم فمن شاء فلیؤمن ومن شاء فلیکفر

 

7- تصمیم و خواست خود انسان، محور و اساس ایمان و کفرش است.

فمن شاء فلیؤمن ومن شاء فلیکفر

 

8- گرایش و عدم گرایش مردم و آرای آنان در حقانیّت حق، بی تأثیر است.

الحقّ من ربّکم فمن شاء فلیؤمن ومن شاء فلیکفر

 

9- آتش سهم گین و فراگیر، عذاب حاضر و آماده برای کافران، از جانب خداوند است.

إنّا أعتدنا للظـلمین نارًا

نکره آوردن «ناراً» برای دلالت بر شدّت و عظمت است.

 

10- دوزخ، از هم اکنون برای ظالمان آماده و مهیا است.*

إنّا أعتدنا للظـلمین نارًا

 

11- برخورداری انسان از حق انتخاب ایمان و کفر، به معنای بی تفاوتی ایمان و کفر در فرجام اخروی او، نیست.

فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظـلمین نارًا

امر در «فلیکفر» برای تهدید است و جمله «إنّا أعتدنا...» گویای این معنا است که اختیار انسان در انتخاب ایمان یا کفر، بدان معنا نیست که او، بر انتخاب خویش، مؤاخذه و یا تشویق نخواهد شد.

 

12- کافرانِ به حقایق نازل شده از سوی خداوند، ظالم، و سزاوار آتش اند.

الحقّ من ربّکم ... و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظـلمین نارًا

 

13- توجه به فرجام مؤمنان و کافران، نقشی تعیین کننده در گرایش انسان به ایمان یا کفر دارد.

فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر إنّا أعتدنا للظـلمین نارًا

 

14- آتش قیامت، همانند سراپرده ای فراگیر، راه گریز را بر کافران خواهد بست.

نارًا أحاط بهم سرادقها

«سرادق» معرب «سراطاق» و به معنای خیمه و پرده سرا است.

 

15- کافران در خیمه آتشین دوزخ، با استغاثه و اظهار تشنگی، از مأموران عذاب، یاری می طلبند.

و إن یستغیثوا یغاثوا بماء

«غوث» یعنی: «یاری کردن» و «غیث» یعنی: «باران». مراد از «استغاثه» می تواند طلب یاری و یا طلب باران (آب) باشد. پاسخی که به استغاثه دوزخیان داده می شود، گویای آن است که یاری خواستن دوزخیان، همان آب خواهی آنان است.

 

16- انسان، در جهان آخرت، دارای احساس تشنگی و نیازمند آب است.

یغاثوا بماء

 

17- آب های غلیظ و گداخته، بسان گدازه مس، پاسخی برای استغاثه و آب طلبی کافران در دوزخ است.

و إن یستغیثوا یغاثوا بماء کالمهل

«مهل» به معنای «درده روغن» و نیز «مس گداخته» است (مقاییس اللغة) و نیز به «خونابه ای که از لاشه مردار بیرون آید» گفته می شود. (قاموس) وصف آنان با عبارت «یشوی الوجوه» با معنای «مس گداخته» سازگارتر است.

 

18- آب های دوزخی، چهره کافران را سوزانده و بریان می سازد.

یغاثوا بماء کالمهل یشوی الوجوه

 

19- کمک خواهی دوزخیان، افزایش دهنده عذاب و زمینه تحقیر افزون تر ایشان است.

و إن یستغیثوا یغاثوا بماء کالمهل یشوی الوجوه

فعل «یغاثوا» (فریادرسی می شوند) استهزای دوزخیان است و «یشوی الوجوه» از سوزاندن و عذابی اضافه بر عذاب موجود خبر می دهد.

 

20- آب مشروب دوزخیان، مایعی ناگوار و پلید است.

یغاثوا بماء ... بئس الشراب

 

21- آتش دوزخ، تکیگاهی ناپسند و شوم برای دوزخیان است.

یغاثوا بماء کالمهل ... و ساءت مرتفقًا

«مرتفق» به مکانی گفته می شود که آدمی، در آن، مرفق و آرنج خود را بر زمین نهد و با ساق دست خود اهرمی بسازد و سر بر آن گذارده، استراحت کند. یاد کردن از جایگاه دوزخیان با این تعبیر، به منظور ریش خند کردن آن ها است.

 

22- رفاه مندانِ هواپرست، در قیامت، گرفتار آتشی فراگیر و آشامیدنی هایی ناگوارند.

و لاتطع من أغفلنا قلبه ... بئس الشراب و ساءت مرتفقًا

نکته یاد شده از ارتباط دو آیه استفاده شده است.

 

23- معاد، جسمانی است و انسان، با بدنی مادّی، در قیامت حضور خواهد یافت.

یغاثوا بماء ... یشوی الوجوه بئس الشراب

آب:

درخواست آب 17

استمداد:

استمداد از نگهبانان جهنم 15

انسان:

اختیار انسان 7، 11; اراده انسان 7; ایمان انسان 11; تشنگی اخروی انسان 16; کفر انسان 11; نیازهای اخروی انسان 16

ایمان:

زمینه ایمان 7

تربیت:

عوامل تربیت 5

تشبیهات قرآن:

تشبیه آب داغ جهنم 17; تشبیه به مس مذاب 17

جهنم:

آشامیدنیهای جهنم 17; آمادگی جهنم 10; احاطه جهنم 14; پلیدی آشامیدنیهای جهنم 20، 22; شومی آتش جهنم 21; فعلیت جهنم 10; مراتب آتش جهنم 9; نجات از جهنم 14; ویژگیهای آب داغ جهنم 18; ویژگیهای آتش جهنم 14

جهنمیان 10، 12:

آثار استمداد جهنمیان 10، 12 19; استمداد جهنمیان 10، 12 15; بریانی صورت جهنمیان 10، 12 18; پاسخ استغاثه جهنمیان 10، 12 17; تشنگی جهنمیان 10، 12 15; خواسته های جهنمیان 10، 12 17; زمینه تحقیر جهنمیان 10، 12 19; شومی تکیه گاه جهنمیان 10، 12 21; عوامل ازدیاد عذاب جهنمیان 10، 12 19

حق:

آثار اعراض از حق 8; فلسفه تبیین حق 5

حقانیت:

ملاک حقانیت 8

حقایق:

منشأ حقایق 1

خدا:

اختصاصات خدا 1; اهمیت تعالیم خدا 2; تعالیم خدا 3; عذابهای خدا 9

دنیاطلبان:

رد خواسته های دنیاطلبان 3; روش برخورد با دنیاطلبان 3

ذکر:

آثار ذکر فرجام کافران 13; آثار ذکر فرجام مؤمنان 13

رشد:

عوامل رشد 5

سخن:

ملاک سخن باطل 2

ظالمان 12:

ظالمان 12 در جهنم 10

عذاب:

اهل عذاب 9

قرآن:

تشبیهات قرآن 17

کافران:

ظلم کافران 12; عجز اخروی کافران 14; فرجام کافران 11; فعلیت عذاب کافران 9; کافران در جهنم 12، 14، 15، 17، 18

کفر:

زمینه کفر 7; کیفر کفر به حقایق 12

گرایشها:

آثار گرایش به حق 8; عوامل گرایش به ایمان 13; عوامل گرایش به کفر 13

مؤمنان:

روش برخورد با مؤمنان فقیر 4; فرجام مؤمنان 11

محمد(ص):

تبلیغ محمد(ص) 6; محدوده مسؤولیت محمد(ص) 6; محمد(ص) و ایمان مردم 6; محمد(ص) و کفر مردم 6; معلم محمد(ص) 3

مرفهان:

آشامیدنیهای اخروی مرفهان 22; عذاب اخروی مرفهان 22; مرفهان در جهنم 22

معاد:

معاد جسمانی 23

نیازها:

نیاز به آب 6

وحی:

نقش وحی 4

هواپرستان:

آشامیدنیهای اخروی هواپرستان 22; بی ارزشی بینش هواپرستان 4; عذاب اخروی هواپرستان 22; هواپرستان در جهنم 22