تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۲۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَیَا قَوْمِ لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَی اللّهِ وَمَآ أَنَاْ بطَارِد الَّذینَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاَقُو رَبِّهِمْ وَلَـکِنِّیَ أَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ

و ای قوم من! هیچ مالی از شما در برابر آن (ابلاغ رسالت) درخواست نمی کنم. پاداش من جز بر خداوند نیست و من طرد کننده کسانی که ایمان آورده اند نیستم; زیرا آنان ملاقات کنندگان پروردگار خویشند و لیکن من می بینم شما مردمی هستید که نادانی می کنید.

 

1ـ نوح(ع) به مردم اعلام کرد که: در برابر ابلاغ رسالت ، کمترین مالی از آنان درخواست نخواهد کرد.

یـقوم لاأسئلکم علیه مالاً

مراد از ضمیر در «علیه» پیامبری و ابلاغ رسالت است. کلمه «مالاً» نکره است و چون پس از نفی (لاأسئلکم) قرار گرفته است ، دلالت بر عموم دارد; یعنی ، هیچ مالی و کمترین پاداشی.

 

2ـ پیامبران ، منزه از درخواست کمترین مال و دارایی از مردم به خاطر ابلاغ رسالت و تبلیغ معارف دین

و یـقوم لاأسئلکم علیه مالاً

 

3ـ دستیابی به مال و دارایی مردم به بهانه پیامبری ، تحلیل نابخردانه سران و اشراف قوم نوح از ادعای نبوت و رسالت آن حضرت

و یـقوم لاأسئلکم علیه مالاً

از اینکه نوح(ع) در پاسخ به قوم خویش ، مطرح می سازد که کمترین مالی از آنان مطالبه نمی کند ، معلوم می شود که کفرپیشگان چنین اتهامی را متوجه او کرده بودند.

 

4ـ نوح(ع) به قوم خویش اعلام کرد که پاداش رسالتش تنها بر عهده خداوند است.

إن أجری إلاّ علی الله

 

5ـ پیامبران ، منزه از علاقه به مال و منال و امور مادی

لا أسئلکم علیه مالاً إن أجری إلاّ علی الله

تعبیر «أجر» در مقابل «مال» در آیه شریفه ، گویای این است که: نوح(ع) در پاداش خواهی از خداوند نیز ، درخواست مال و دارایی نمی کند و علاقه ای به آن نشان نمی دهد.

 

6ـ چشم ندوختن به مال و دارایی مردم ، از نشانه های صداقت مصلحان جامعه و مبلغان راستین دین است.

و یـقوم لا أسئلکم علیه مالاً إن أجری إلاّ علی الله

 

7ـ مبلغان معارف دین ، مستحق پاداشند و پاداش دهنده ایشان ، خداوند است.

إن أجری إلاّ علی الله

 

8ـ مطرود شدن مؤمنان تهی دست از پیرامون نوح(ع) ، از شرایط سران و اشراف قوم نوح برای ایمان آوردن به آن حضرت

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا

 

9ـ مخالفت شدید و قاطعانه نوح(ع) با درخواست نابه جای سران و اشراف (طرد مؤمنان تهی دست)

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا

آوردن جمله اسمیه و «با» ی زایده ، حکایت از تأکید فراوان دارد.

 

10ـ گرایش دادن اشراف به توحید و معارف دین ، هرگز مجوز طرد مؤمنان محروم و تهی دست نیست.

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا

 

11ـ مؤمنان قوم نوح ، مردمی مقرب درگاه خدا و برخوردار از مقام لقای او

إنهم ملـقوا ربهم

جمله «إنهم ملاقوا ربهم» می تواند بیانگر حال فعلی پیروان نوح باشد; یعنی ، هم اکنون به مقام لقای پروردگار رسیدند و همچنین می تواند خبر از فرجام اخروی آنان دهد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.

 

12ـ ایمان به خدا و تقرب به درگاه او ، عامل پیوند انبیا با پیروان خود

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا إنهم ملـقوا ربهم

 

 

13ـ امکان رسیدن به مقام لقای خداوند در دنیا

إنهم ملـقوا ربهم

 

14ـ تعیین راستی و درستی ایمان افراد و حسابرسی مدعیان ایمان ، از شؤون خداوند است.

بل نظنکم کـذبین ... ما أنا بطارد الذین ءامنوا إنهم ملـقوا ربهم

کفرپیشگان، ایمان پیروان نوح را سطحی، بلکه آنان را در ادعای ایمان دروغگو می شمردند (بل نظنکم کاذبین). نوح(ع) در پاسخ ایشان با جمله «إنهم ملاقوا ربهم» بیان می دارد که برای انسانها روز آخرتی است و خداوند در آن روز، راستی و ناراستی ایمانها را تعیین خواهد کرد.

 

15ـ قیامت ، روز ملاقات انسان با خداوند

إنهم ملـقوا ربهم

 

16ـ قیامت ، روز تمایز مؤمنان راستین از مدعیان دروغین

بل نظنکم کـذبین ... إنهم ملـقوا ربهم

 

17ـ پیامبران ، وظیفه دار پذیرش اظهارکنندگان ایمان و نه مسؤول تمییز مؤمنان راستین از غیر ایشان

ما أنا بطارد الذین ءامنوا إنهم ملـقوا ربهم

 

18ـ اشراف و سران کفرپیشه قوم نوح ، ناآگاه به مقام بلند مؤمنان و پیروان آن حضرت

و لـکنی أریکم قومًا تجهلون

به قرینه «إنهم ملاقوا ربهم» می توان گفت که: مفعول «تجهلون» مقام والا و ارجمند مؤمنان به نوح(ع) است. براین اساس «أراکم ...»; یعنی ، می دانم که شما به مقام والای مؤمنان (لقای آنان با خدا) آگاهی ندارید.

 

19ـ اشراف قوم نوح ، ناآگاه به مرتبه والای «لقاءالله» و تقرب به درگاه خدا

إنهم ملـقوا ربهم و لـکنی أریکم قومًا تجهلون

 

20ـ یکتاپرستی و ایمان به پیامبران ، ملاک ارزش و نشانه علم و آگاهی است.

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا ... و لـکنی أریکم قومًا تجهلون

برداشت فوق ، مبتنی بر این احتمال است که «تجهلون» به منزله فعل لازم باشد و مفعولی برای آن در نظر گرفته نشود. براین اساس «أراکم ...»; یعنی ، می دانم که شما کفرپیشگان ، مردمی نادان و ناآگاه هستید.

 

21ـ شرک و کفر، نشانه نادانی و بی خردی است.

و لـکنی أریکم قومًا تجهلون

 

22ـ نه از طبقه اشراف بودن ملاک دانایی و ارزش است و نه از محرومان بودن نشانه جهل و بی مقداری

و ما أنا بطارد الذین ءامنوا ... و لـکنی أریکم قومًا تجهلون

ارزشها:

ملاک ارزشها 20، 22

اشراف:

دعوت از اشراف 10

انبیا:

انبیا و دنیاطلبی 5; انبیا و مادیات 5; انبیا و مؤمنان 17; انبیا و مزد تبلیغ 2 انبیا و مزد رسالت 2; تنزیه انبیا 2، 5; عوامل دوستی انبیا 12; محدوده مسؤولیت انبیا 17

ایمان:

آثار ایمان 12، 20; ایمان به انبیا 20; ایمان به خدا 12; شرایط قبول ایمان 17; منشأ تعیین صداقت در ایمان 14

 

پاداش:

مستحقان پاداش 7; منشأ پاداش 7

تبلیغ:

تبلیغ مجانی 1

تقرب:

آثار تقرب 12

توحید:

آثار توحید عبادی 20; دعوت به توحید 10

جهل:

ملاک جهل 22; نشانه های جهل 21

خدا:

اختصاصات خدا 14; پاداشهای خدا 7; حسابرسی خدا 14; شؤون خدا 14

دروغگویان:

دروغگویان در قیامت 16

دین:

دعوت به دین 10

شرک:

آثار شرک 21

عقل:

نشانه های بی عقلی 21

علم:

ملاک علم 22; نشانه های علم 20

قوم نوح:

اشراف قوم نوح  و پیروان نوح(ع) 18; اشراف قوم نوح  و تقرب 19; اشراف قوم نوح  و فقرا 8; اشراف قوم نوح  و لقاءالله 19; اشراف قوم نوح  و مؤمنان 8; بینش اشراف قوم نوح  3; تقرب مؤمنان قوم نوح  11; تهمتهای اشراف قوم نوح  3; جهل اشراف قوم نوح  18، 19; خواسته های اشراف قوم نوح  8; شرایط ایمان اشراف قوم نوح  8; کافران قوم نوح  18; طبقات اجتماعی قوم نوح  8; مقامات مؤمنان قوم نوح  11، 18

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 16; ویژگیهای قیامت 15، 16

کفر:

آثار کفر 21

لقاءالله:

زمان لقاءالله 15; لقاءالله در دنیا 13; لقاءالله در قیامت 15; مقام لقاءالله 11، 19

مؤمنان:

اهمیت شخصیت مؤمنان 10; سرزنش طرد مؤمنان فقیر 10; طرد مؤمنان فقیر 8، 9; مؤمنان در قیامت 16

مبلغان:

پاداش مبلغان 7; زهد مبلغان 6; نشانه های صداقت مبلغان 6

مصلحان:

زهد مصلحان 6; نشانه های صداقت مصلحان 6

مقربان: 11

نوح(ع):

تبلیغ نوح(ع) 1، 4; تهمت دنیاطلبی به نوح(ع) 3; عقیده نوح(ع) 4; قصه نوح(ع) 9; مزد رسالت نوح(ع) 1، 4; نوح(ع) و خواسته های اشراف 9; نوح(ع) و قوم نوح   4; نوح(ع) و مؤمنان فقیر 9