تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۲۹- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ

او است آن کسی که آنچه در زمین است همه را برای شما خلق کرد، و نیز آهنگ آسمان کرد و آنها را به صورت هفت آسمان بپرداخت و او به هر چیزی داناست.

 

1 - خداوند، آفریننده همه موهبتهای موجود در زمین است.

هو الذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً

کلمه «جمیعاً» به معنای کل است و بدل برای «ما» ی موصوله می باشد.

 

2 - خداوند، مواهب زمین را برای انسانها و در راستای منافع آنان آفرید.

هو الذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً

برداشت فوق با استفاده از لام انتفاع در «لکم» به دست آمده است.

 

3 - برتری و شرافت انسان بر تمامی موجودات زمین

خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً

 

4 - همه انسانها دارای حق بهره گیری از مواهب زمین

خلق لکم ما فی الأرض

 

5 - حلیت تصرف در همه موهبتهای طبیعی زمین

خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً

 

6 - خداوند در پی آفرینش مواهب زمین، به معتدل ساختن آسمان پرداخت.

ثم استوی إلی السماء فسویهن

«إستواء» (مصدر استوی) آن گاه که به «الی» متعدّی شود، به معنای: روی آوردن و قصد کردن، است. جمله «فسواهن» (آسمانها را معتدل ساخت) هدف روی آوردن را بیان می کند; یعنی: «استوی الی السماء لتسویتهن; خداوند به آسمانها روی کرد (اراده کرد) تا آنها را به اعتدال رساند».

 

7 - خداوند در جهان آفرینش، هفت آسمان قرار داد.

فسویهن سبع سموت

«تسویة» (مصدر سوی) به معنای ایجاد اعتدال است. از آنجا که این فعل در آیه شریفه با دو مفعول آورده شده ( «هن» مفعول اول و «سبع سماوات» مفعول دوم) معنای تصییر و تبدیل نیز در آن تضمین شده است; یعنی، خداوند آسمان را معتدل ساخت و آن را به هفت آسمان تبدیل کرد.

 

8 - آسمانهای هفتگانه جهان، دارای اعتدال و بدون کمترین اعوجاج و ناهماهنگی

فسویهن سبع سموت

 

9 - خلقت آسمانها در دو مرحله: مرحله ای مختلط، نامتمایز و نامتعادل; و مرحله تفکیک شده، متمایز و متعادل

ثم استوی إلی السماء فسویهن سبع سموت

مفرد آوردن کلمه «السماء» در جمله «ثم استوی الی السماء» و ارجاع ضمیر جمع به آن در جمله «فسواهن» می تواند اشاره به این معنا باشد که: آسمانها پیش از هفتگانه شدن و تمایز یافتن به گونه ای مختلط بوده که هم اطلاق آسمان (به صورت مفرد) و هم اطلاق آسمانها (به صورت جمع) بر آن صحیح بوده است.

 

 

10 - همه چیز در احاطه علم گسترده خداوند است.

و هو بکل شیء علیم

«علیم» صیغه مبالغه است و دلالت بر گستردگی و همه جانبه بودن علم الهی دارد.

 

11 - آفرینش آسمانهای هفتگانه و مواهب زمین، آفرینشی عالمانه است.

هو الذی خلق ... و هو بکل شیء علیم

 

12 ـ آفرینش موجودات زمین و آسمانهای هفتگانه، دلیل توانایی خدا بر زنده کردن مردگان است.

ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون. هو الذی خلق لکم ... فسویهن سبع سموت

جمله «هو الذی ...» می تواند مرتبط با ذیل آیه قبل باشد و نیز می تواند با صدر آن آیه در ارتباط باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال نخست است.

 

13 ـ باور به علم مطلق خدا و قدرت گسترده و همه جانبه او، زایل کننده هر گونه شبهه در راستی و درستی تحقق معاد و زنده شدن مردگان

ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون. هو الذی خلق ... و هو بکل شیء علیم

جمله «هو الذی ... سبع سماوات» اشاره به قدرت بی انتهای خداوند دارد و جمله «و هو بکل شیء علیم» حاکی از علم مطلق الهی است. از هدفهای بیان قدرت و علم همه جانبه خداوند - پس از بیان معاد و زنده کردن مردگان (ثم یحییکم ثم إلیه ترجعون) - بر طرف کردن هرگونه شبهه در راستی و درستی آن می باشد.

 

14 ـ کفر به خداوند بخشنده نعمتها و برطرف کننده نیازها، امر شگفت آور و غیر منطقی است.

کیف تکفرون باللّه ... هو الذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً

برداشت فوق بر این اساس است که: آیه مورد بحث با صدر آیه قبل در ارتباط باشد.

 

15 ـ کفر ورزیدن به خداوند دارنده قدرت بی انتها و برخوردار از علم مطلق، امر شگفت انگیز و نامعقول است.

کیف تکفرون باللّه ... هو الذی خلق لکم ... و هو بکل شیء علیم

 

آسمان:

آسمان های هفتگانه 7; اختلاط آسمان ها 9; اعتدال آسمان ها 6، 8، 9; تعدد آسمان 7، 8; تمایز آسمان ها 9; خلقت آسمان 11، 12; خلقت عالمانه آسمان ها 11; مراحل خلقت آسمان ها 9

احکام: 5

اسما و صفات:

علیم 9

اصل حلیت: 5

امور:

امور شگفت آور 14، 15; امور نامعقول 15

انسان:

برتری انسان بر موجودات 3; حقوق انسان ها 4; فضایل انسان 2، 3

ایمان:

آثار ایمان 13; ایمان به علم خدا 13; ایمان به قدرت خدا 13; متعلق ایمان 13

جهان بینی:

جهان بینی توحیدی 1

حقوق:

حق تمتع 4

خدا:

احاطه علمی خدا 10; افعال خدا 6، 7; خالقیت خدا 1، 2، 6; عطایای خدا 1، 2، 4، 5، 14; محدوده علم خدا 10، 15; محدوده قدرت خدا 15; نشانه های قدرت خدا 12

شبهات:

عوامل زوال شبهه در معاد 13

کفر:

بی منطقی کفر 14، 15; کفر به خدا 14، 15

مردگان:

احیای مردگان 12، 13

موجودات:

خلقت موجودات 12

نعمت:

استفاده از نعمت 4، 5; خالق نعمت های دنیوی 1; خلقت نعمت ها 11; فلسفه خلقت نعمت 2; منشأ نعمت 6