تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نسا – آیه ۲۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بکُمْ رَحِیمًا

ای کسانی که ایمان آورده اید! اموالتان را در میان خودتان به باطل نخورید; مگر این که تجارتی با تراضی باشد و خودتان را نکشید. همانا خدا به شما رحیم است.

 

1 ممنوعیّت تصرّف و تملک اموال دیگران با اسباب باطل

یا ایّها الّذین امنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

 

2 ناسازگاری ایمان با تصرفات ناروا در اموال مردم

یا ایّها الّذین امنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

 

3 رسمیّت و اعتبار مالکیّت شخصی

یا ایّها الّذین امنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

 

4 تجارت، از اسباب نقل و انتقال مشروع اموال

الّا ان تکون تجارة عن تراض منکم

 

5 رضایت طرفین مبادله، شرط صحت و مشروعیت آن مبادله

الّا ان تکون تجارة عن تراض منکم

 

6 مبادله بدون رضایت طرفین، باطل است.

الّا ان تکون تجارة عن تراض منکم

 

7 کُشتن مسلمان، حرام است.

و لا تقتلوا انفسکم

 

8 حرمت انتحار و خودکشی*

و لا تقتلوا انفسکم

 

9 لزوم دوری جستن از مهلکه ها و حوادث مرگ آور

لا تاکلوا ... و لا تقتلوا انفسکم

خداوند بدان جهت تصرّف ناروا در اموال دیگران را تحریم کرد که موجب نابودی انسان و جوامع انسانی می شود.

 

10 تصرف نابجا در اموال دیگران، گناهی بزرگ، همچون گناه قتل و آدمکشی است.

لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل ... و لا تقتلوا انفسکم

بیان حرمت آدمکشی در کنار تصرفات ناروا در اموال دیگران، نشانه همسانی آن دو گناه است.

 

11 جابجایی نامشروع و باطل اموال در جامعه، موجب تباهی و نابودی آن جامعه

لا تاکلوا ... و لا تقتلوا انفسکم

جمله «و لا تقتلوا» می تواند بیانگر علّت حکم در معطوف علیه، یعنی جمله «لا تاکلوا» باشد.

 

12 روابط نامشروع اقتصادی، زمینه بروز خونریزی و جنگهای داخلی

لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل ... و لا تقتلوا انفسکم

عطف جمله «لا تقتلوا» بر جمله «لا تاکلوا»، می تواند بیانگر ترتب قتل و خونریزی بر تصرفات نامشروع باشد.

 

13 سلامت جامعه از مفاسد اجتماعی، از اهداف ارائه احکام اقتصادی از سوی خداوند

لا تاکلوا ... لا تقتلوا ... انّ اللّه کان بکم رحیماً

 

14 خداوند، همواره به بندگان مؤمن، مهربان است.

انّ اللّه کان بکم رحیماً

 

15 احکام و مقررات اقتصادی و اجتماعی اسلام، پرتویی از رحمت خداوند

لا تاکلوا ... لا تقتلوا ... انّ اللّه کان بکم رحیماً

 

16 نبود مفاسد اقتصادی و اجتماعی در یک جامعه، نشانه برخورداری آن جامعه از رحمت خداوند*

لا تاکلوا اموالکم ... لا تقتلوا ... انّ اللّه کان بکم رحیماً

 

17 صرف موجودی کمتر و یا مساوی بدهی در مخارج زندگی و نپراختن دین، اکل مال به باطل است.

لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

امام صادق (ع) در مورد کسی که مالی دارد و باید آن را یا خرج زندگی کند یا قرض خود را بپردازد، فرمود: یقضی بما عنده دَینه و لا یأکل اموال النّاس الّا و عنده ما یؤدّی الیهم حقوقهم: انّ اللّه عزّ و جل یقول: «لا تأکلوا اموالکم بینکم بالباطل ... ».(1)

 

18 گرفتن وام بدون توان بازپرداخت آن، تصرف نابجا در اموال دیگران است.

لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

امام صادق (ع) بعد از تلاوت آیه فوق فرمود: ... و لا یستقرض علی ظهره الّا و عنده وفاء ... .(2)

 

19 حرمت تصرف در اموال به دست آمده از راه ربا، قمار، کم فروشی و ظلم

لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

امام باقر(ع) در مورد «بالباطل» در آیه فوق فرمود: بالرّبا و القمار و البخس و الظلم.(3)

 

20 وضو و غسل در هوای سرد با وجود خطر جانی، در حکم خودکشی است.

و لا تقتلوا انفسکم

رسول اللّه (ص) در پاسخ سؤال از وضو و غسل در هوای سرد با وجود خطر جانی فرمود: و لا تقتلوا انفسکم انّ اللّه کان بکم رحیماً.(4)

 

21 یورش مسلمان به تنهایی بر اجتماع دشمن مشرک و خود را در معرض کشته شدن قرار دادن، در حکم خودکشی است.

و لا تقتلوا انفسکم

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: ... عنی بذلک الرجل من المسلمین یشدّ علی المشرکین وحده یجیء فی منازلهم فیقتل فنهاهم اللّه عن ذلک.(5)

 

22 جنگیدن بدون توان و آمادگی برای پایداری، در حکم خودکشی است.

و لا تقتلوا انفسکم

امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: لا تخاطروا بنفوسکم فی القتال فتقاتلون من لا تطیقونه.(6)

احکام: 1، 4، 7، 8، 17، 19، 20

اجتماعی 15 ; احکام 1، 4، 7، 8، 17، 19، 20 اقتصادی 15

اختلاف:

زمینه اختلاف 12

ایمان:

آثار ایمان 2 ; ایمان و عمل 2

بدهی:

احکام بدهی 17

تجارت:

آثار تجارت 4

جامعه:

آثار رشد جامعه 16 ; عوامل انحطاط جامعه 11 ; عوامل رشد جامعه 13

جنگ:

زمینه جنگ 12 ; شرایط جنگ 22

حرامخواری:

موارد حرامخواری 17

خدا:

رحمت خدا 15، 16 ; مهربانی خدا 14

خودکشی:

حرمت خودکشی 8 ; موارد خودکشی 20، 21، 22

دشمنان:

مبارزه با دشمنان 21

ربا:

حرمت ربا 19

روایت: 17، 18، 19، 20، 21، 22

ظلم:

حرمت ظلم 19

غسل:

احکام غسل 20

غصب:

گناه غصب 10 ; موارد غصب 18

قتل:

حرمت قتل 7 ; زمینه قتل 12 ; گناه قتل 10

قرض:

احکام قرض 18

قمار:

حرمت قمار 19

قواعد فقهی: 5، 6

کمخفروشی:

حرمت کمخفروشی 19

گناه:

کبیره 10

مالکیت:

احکام مالکیت 1، 3، 4 ; مالکیت خصوصی 3 ; موجبات مالکیت 4

محرمات: 19

معامله:

احکام معامله 4، 6 ; شرایط صحت معامله 5 ; معامله باطل 6

مؤمنان:

فضایل مؤمنان 14

نظام اقتصادی: 12، 13

نفس:

اهمیّت حفظ نفس 9

وضو:

احکام وضو 20

 

پی نوشت ها:

1. کافی، ج 5، ص 95، ح 2 ; نورالثقلین، ج 1، ص 471، ح 197 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 236، ح 101 ; من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 112، ح 12، ب 60.

2. کافی، ج 5، ص 95، ح 2 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 236، ح 101.

3. تفسیر تبیان، ج 3، ص 178 ; مجمع البیان، ج 3، ص 59 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 363، ح 10 ; نورالثقلین، ج 1، ص 472، ح 198.

4. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 236، ح 102 ; نورالثقلین، ج 1، ص 472، ح 201 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 363، ح 8.

5. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 235، ح 98 ; تفسیر برهان، ج 1، ص 363، ح 2.

6. تفسیر تبیان، ج 3، ص 180 ; نورالثقلین، ج 1، ص 472، ح 200 ; مجمع البیان، ج 3، ص 60.