تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۱۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

مَن کَانَ یُرِیدُ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزینَتَهَا نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَهُمْ فِیهَا لاَ یُبْخَسُونَ

کسانی که هماره زندگانی دنیا و زیور آن را بخواهند ، [نتایج]تلاشهایشان را در آن جابه تمامی به آنان می دهیم و به ایشان در آنها (نتایج تلاشها) کم و کاستی واردنمی شود.

 

1ـ تلاش برای رسیدن به موهبتهای دنیا و زینتهای آن ، در همین دنیا نتیجه بخش بوده و ثمره آن بدون هیچ کاستی ، نصیب انسان می شود.

من کان یرید الحیـوة الدنیا و زینتها نوفّ إلیهم أعمـلهم فیها و هم فیها لایبخسون

توفیة (مصدر نوفّ) به معنای به تمام و کمال پرداختن و ادا کردن است. مراد از «اعمال» نتیجه و ثمره اعمال می باشد. «بخس» به معنای نقص است و «لایبخسون»; یعنی ، در ادای حقشان ، کمی و کاستی رخ نخواهد داد.

 

2ـ دستیابی به بهره های دنیوی ، در گرو داشتن عقاید الهی و باورهای صحیح دینی نیست.

من کان یرید الحیـوة الدنیا و زینتها نوفّ إلیهم أعمـلهم

از آیه قبل و نیز آیه بعد ، معلوم می شود که مصداق بارز «من کان ...» کافران و مشرکان می باشد.

 

3ـ رسیدن آدمی به بهره های دنیوی ، به میزان تلاش اوست نه آرزوها و خواسته های وی

من کان یرید ... نوفّ إلیهم أعمـلهم

از اینکه قرآن نفرمود: «هر کس دنیا را بخواهد به او می دهیم»; بلکه با تصریح به کلمه «اعمالهم» بیان کرد که: خداوند به طالبان دنیا [نتیجه] اعمالشان را اعطا می کند، از این نکته معلوم می شود که: آنچه در رسیدن به دنیا کارساز است، تلاش آدمی است نه آرزوها و خواسته های او.

 

4ـ حاکمیت خداوند بر جهان و علل و عوامل آن

نوفّ إلیهم أعمـلهم فیها

بدیهی است که علل و عوامل طبیعی در رسیدن انسان به نتایج تلاشهایش دخیل و مؤثر است; ولی خداوند با جمله «نوف إلیهم اعمالهم»(نتیجه تلاش آنها را به ایشان می رسانیم) اعطای نتایج را به خود نسبت داد تا به حاکمیت خویش بر جهان اشاره کند.

 

5ـ عدل الهی در اعطای حق به صاحبان آن

نوفّ إلیهم أعمـلهم و هم فیها لایبخسون

 

6ـ نتیجه و ثمره اعمال ، صورت و پرتوی از همان اعمال است.

نوفّ إلیهم أعمـلهم

گفتن کلمه «اعمال» و اراده کردن نتیجه و ثمره آن ، گویای این نکته است که: نتیجه عمل بازتاب آن و به گونه ای ، خود همان عمل است.

 

7ـ بازدهی تلاش انسانها ، سنتی الهی است.

نوفّ إلیهم أعمـلهم فیها و هم فیها لایبخسون

 

8ـ مشرکان عصر بعثت به خاطر دنیا طلبی و تجمل گرایی ، قرآن را نپذیرفته و آن را ساخته دست پیامبر(ص) قلمداد می کردند.

أم یقولون افتریـه ... من کان یرید الحیـوة الدنیا و زینتها

بیان پیامدهای دنیاخواهی و تجمل گرایی، پس از دعوت به توحید و اقامه برهانی روشن برای آن، اشاره به ریشه های اصرار مشرکان به کفرورزی دارد; یعنی، اینکه مشرکان با وجود دلیلی روشن بر حقانیت قرآن، حقایق مطرح شده در آن را نمی پذیرند به دلیل دنیاخواهی آنان است.

 

9ـ دنیاطلبیو تجمل گرایی ، از موانع پذیرش توحید و ایمان به پیامبر(ص) و قرآن است.

فاعلموا أنما أُنزل بعلم الله و أن لا إلـه إلاّ هو فهل أنتم مسلمون. من کان یرید الحیـوة الدنیا و زینتها

 

10ـ لزوم پرداخت دستمزد و ثمره کار افراد ، بدون هیچ کم و کاست

نوفّ إلیهم أعمـلهم و هم فیها لایبخسون

جمله حالیه «و هم فیها لایبخسون» بیانگر علت التزام خداوند بر اعطای کامل ثمره کارها و تلاشهاست; یعنی ، چون روا نیست که در اعطای حق دیگران کم و کاست شود ، خداوند نتیجه اعمال انسانها را به طور کامل به آنها ادا می کند.

 

11ـ نتیجه بخش بودن اعمال نیک و پسندیده در دنیا ، سنتی الهی است.

 

نوفّ إلیهم أعمـلهم و هم فیها لایبخسون

مقصود از «اعمال» در جمله «نوف إلیهم أعمالهم» می تواند اعمال نیک، نظیر دستگیری از مستمندان، یاری مظلومان و ... باشد و می تواند مراد از آن، تلاشهای روزمرّه برای کسب معاش همانند تجارت صنعت و ... باشد و می تواند منظور از آن مطلق اعمال ـ چه اعمال نیک و چه اعمال متعارف ـ باشد. قابل ذکر است که ذیل آیه بعد (حبط ما صنعوا فیها و باطل ما کانوا یعملون) احتمال سوم را تأیید می کند.

 

12ـ اعمال نیک ، اگر به قصد دستیابی به بهره های دنیوی انجام گیرد ، نتایج آن تنها در دنیا عاید انسان می شود.

من کان یرید الحیـوة الدنیا و زینتها نوفّ إلیهم أعمـلهم فیها

آرزو:

نقش آرزو 3

آفرینش:

حاکم آفرینش 4

افترا:

افترا به محمد(ص) 8

امکانات مادی:

تحصیل امکانات مادی 2; تلاش برای امکانات مادی 1;عوامل تحصیل امکانات مادی 3

ایمان:

موانع ایمان به قرآن 9; موانع ایمان به محمد(ص) 9

تجمل گرایی:

آثار تجمل گرایی 8، 9

توحید:

موانع قبول توحید 9

حقوق:

عدالت در اعطای حقوق 5

خدا:

حاکمیت خدا 4; سنتهای خدا 7، 11; عدالت خدا 5

دنیاطلبی:

آثار دنیاطلبی 8، 9

دین:

آسیب شناسی دین 9

زینت:

زینت های دنیوی 1

عقیده:

آثار عقیده 2

عمل:

آثار عمل 1، 3، 6، 7; آثار عمل پسندیده 11; پاداش دنیوی عمل پسندیده 12; تجسّم عمل 6

عوامل طبیعی:

حاکم عوامل طبیعی 4

قرآن:

عوامل تکذیب قرآن 8

کار:

اهمیت مزد کار 10

کارگر:

پرداخت مزد کارگر 10

مزد:

عدالت در مزد 10

مشرکان:

افتراهای مشرکان صدراسلام 8; تجمل گرایی مشرکان صدراسلام 8; دنیاطلبی مشرکان صدراسلام 8; مشرکان صدراسلام و قرآن 8; مشرکان صدراسلام و محمد(ص) 8

نیت:

آثار نیت 12