تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 86 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ یَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِیَسْکُنُوا فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

آیا ندیده اند که ما شب را قرار داده ایم تا در آن آرام گیرند و روز را روشن ساخته ایم [تا در آن به تلاش معاش برخیزند]؟ همانا در این (گردش شب و روز) نشانه هایی است برای مردمی که ایمان می آورند.

 

1 - سرزنش کافران از سوی خداوند، به خاطر نادیده گرفتن حکمت های او در برقراری نظام شب و روز

 

ألم یروا أنّا جعلنا الّیل ... و النهار مبصرًا

استفهام در این آیه، برای توبیخ و سرزنش است.

 

2 - نادیده گرفتن اهمیت نقش شب و روز در زندگی انسان، نمونه ای از تکذیب جاهلانه آیات الهی

 

أکذّبتم بـایـتی و لم تحیطوابها علمًا ... ألم یروا أنّا جعلنا الّیل ... و النهار مبصرًا

«ألم یروا...» به اصطلاح ذکر خاص بعد از عام و یادآوری نمونه ای از آیات الهی است که از سوی کافران مورد تکذیب قرار گرفته است.

 

3 - مشاهده آیات مختلف خداوند و نادیده گرفتن آنها، ظلمی غیرقابل بخشش

 

و وقع القول علیهم بما ظلموا ... ألم یروا ... إنّ فی ذلک لأیـت

آیه یاد شده می تواند تفسیر و توضیحی باشد بر آنچه در آیه پیش به عنوان «ظلم» مطرح شده است.

 

4 - نادیده گرفتن خدا در پدید آوردن نظام شب و روز، امری شگفت و دور از انتظار

 

ألم یروا أنّا جعلنا الّیل لیسکنوا فیه و النهار مبصرًا

تعبیر «ألم یروا...» لحنی است آمیخته با شگفتی.

 

5 - آرامش بخشی شب به تن خسته آدمیان، از حکمت های الهی در پدید آوردن آن

 

جعلنا الّیل لیسکنوا فیه

 

6 - تأمین تمام نیازهای روحی و جسمی انسان، در پرتو تدبیر حکیمانه خداوند

 

جعلنا الّیل لیسکنوا فیه و النهار مبصرًا

از این که خداوند شب را برای آرامش بشر قرار داده و برای حرکت و تلاش وی روز را آفریده است، استفاده می شود که نیازهای بشر ـ حتی استراحت وی ـ از دید خداوند پنهان نبوده و آن را تأمین کرده است.

 

7 - بینایی انسان در پرتو وجود روز، نشانه ای از تدبیر خدای جهان

 

و النهار مبصرًا إنّ فی ذلک لأیـت

وصف «مبصراً» گرچه از نظر لفظ برای «نهار» آمده است; اما در حقیقت وصفی است برای انسان که در پرتو روشنی روز، قادر به دیدن اشیا می باشد.

 

8 - وجود نشانه های روشن و غیرقابل انکار الهی، در نظام شب و روز برای جویندگان حقیقت

 

إنّ فی ذلک لأیـت لقوم یؤمنون

عبارت «قوم یؤمنون»; یعنی، کسانی که دارای زمینه گرایش به حق اند و اگر حق را بیابند به آن ایمان می آورند.

 

9 - هماهنگی نظام طبیعت با نیاز بشر، گواه وجود مدبری حکیم برای آفرینش

 

جعلنا الّیل لیسکنوا فیه ... إنّ فی ذلک لأیـت

از این که خداوند برای شب و روز حکمت هایی را برشمرده که در خدمت منافع انسان است و پس از آن، از این امور به عنوان آیه و نشانه یاد کرده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

10 - تنها اهل ایمان (دارندگان زمینه گرایش به حق)، بهره مند از آیات گسترده الهی

 

إنّ فی ذلک لأیـت لقوم یؤمنون

 

11 - روحیه لجاج و حق ناپذیری، مانع بهرهوری انسان از آیات الهی

 

إنّ فی ذلک لأیـت لقوم یؤمنون

قید «لقوم یؤمنون» نشانگر آن است که کسانی که مصمم بر عدم پذیرش حق اند، از آیات روشن و غیرقابل انکار و گسترده الهی در نظام آفرینش، کمترین بهره را نخواهند برد.

 

12 - اجزا و نمودهای نظام طبیعت، هر یک دارای حکمت و هدف

 

أنّا جعلنا الّیل لیسکنوا فیه و النهار مبصرًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند برای شب ـ که یکی از پدیده های نظام طبیعت است ـ هدفی را ذکر فرموده و برای روز ـ که یکی دیگر از پدیده های آن می باشد ـ ثمری دیگر را بیان کرده است. بدیهی است که این دو نیز تنها به عنوان نمونه و نماد یاد شده اند.

 

13 - هدف داری اجزا و مظاهر طبیعت، گواه وجود معاد و بی فرجام نبودن مجموعه نظام حیات

 

ألم یروا أنّا جعلنا الّیل ... إنّ فی ذلک لأیـت

آیه فوق، می تواند درآمدی باشد بر آیه بعد که درباره معاد است; یعنی، خداوندی که پدیده هایی چون شب و روز را مهمل و بی هدف قرار نداده، چگونه ممکن است که مجموعه حیات را بی فرجام بگذارد و مرگ انسان را به معاد پیوند نزند؟

 

14 - آمدن روز از پی شب، گواه امکان آمدن رستاخیز از پی مرگ *

 

إنّ فی ذلک لأیـت

یکی از آیاتی که از تعاقب شب و روز می توان استفاده کرد، روشنی پس از تاریکی، حیات پس از مرگ و حرکت پس از سکون است و این نشان می دهد که خدای توانا بر آوردن روز از پی شب، قادر است که حیات را دوباره از پی مرگ پدید آورد.

 

15 - لزوم پرهیز از داوری در مسائل، در صورت ابهام و فقدان برهان علمی برای انسان (در جهت رد یا اثبات آن) *

 

أکذّبتم بـایـتی و لم تحیطوا بها علمًا... ألم یروا أنّا جعلنا الّیل لیسکنوا فیه

تذکر خداوند به لزوم ساکن شدن انسان به هنگام تیرگی شب، پس از یادآوری محاکمه کافران به خاطر تکذیب جاهلانه آیات او، می تواند بیانگر ارتباطی باشد میان حرکت نکردن انسان در شب و لزوم توقف و داوری نکردن در مسائلی که دلیل روشنی برای آن ندارد. گفتنی است که نکته یاد شده برگرفته از تفسیر المیزان است.

آفرینش

نظام آفرینش 8، 12; هدفداری آفرینش 12، 13

آیات خدا

آیات آفاقی 8; بهره مندان از آیات خدا 10; ظلم اعراض از آیات خدا 3; موانع استفاده از آیات خدا 11; نشانه های تکذیب آیات خدا 2

انسان

زمینه بینایی انسان 7; منشأ تأمین نیازهای انسان 6

جهل

نشانه های جهل 2

حق

آثار حق ناپذیری 11

حق طلبان

حق طلبان و آیات خدا 10; خداشناسی حق طلبان 8

خدا

تدبیر خدا 6; حکمت خدا 6; دلایل تدبیر خدا 9; دلایل حکمت خدا 9; دلایل خدا شناسی 8، 9; سرزنشهای خدا 1; شگفتی اعراض از خدا 4; نشانه های تدبیر خدا 7

روز

آثار گردش روز 14; خالق روز 4; فواید روز 7; نقش روز 2، 8

شب

آثار گردش شب 14; آرامش در شب 5; خالق شب 4; فواید شب 5; نقش شب 2، 8

طبیعت

هماهنگی طبیعت و نیازها 9

قضاوت

شرایط قضاوت 15; علم در قضاوت 15

کافران

سرزنش کافران 1

گناه

گناه نابخشودنی 3

لجاجت

آثار لجاجت 11

مؤمنان

مؤمنان و آیات خدا 10

معاد

دلایل معاد 13، 14