تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نحل – آیه ۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یُنَزِّلُ الْمَلآئِکَةَ بالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَن یَشَاء مِنْ عِبَادهِ أَنْ أَنذرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ

فرشتگان را همراه با روح (وحی) به فرمان خود بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل می کند که اخطار کنید که معبودی جز من نیست; پس از من پروا داشته باشید.

 

1- خداوند، فرشتگان را همراه روح (وحی الهی) بر بندگان منتخب خود نازل می کند.

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء من عباده

مفسّران در مورد مراد از «روح» در آیه شریفه احتمالاتی را ذکر کرده اند، مانند: «جبرئیل»، وحی و چیزی که حیات با آن تحقق می یابد. در برداشت فوق «روح» کنایه از وحی منظور شده است.

 

2- «روح» از امور و شؤون اختصاصی خداوند و مربوط به اوست.

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء من عباده

از جمله معناهای «أمر» شأن است. برداشت فوق مبتنی بر این معناست.

 

3- فرود آمدن ملائکه بر بندگان منتخب خداوند، به فرمان اوست.

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره

از معانی «أمر» فرمان و دستور است و «من» می تواند به معنای «با» باشد. در این صورت معنای «من أمره»; یعنی، به امر و فرمان خداوند.

 

4- «وحی» حیات بخش انسان و جامعه است.

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء

چنان که مفسّران گفته اند، مراد از «الروح» می تواند وحی باشد. به کار بردن کلمه «الروح» به جای وحی، استعاره است. وجه شبه این استعاره حیات بخش بودن وحی است; همان گونه که روح حیات بخش موجودات می باشد.

 

5- فرشتگان، واسطه ابلاغ وحی بر بندگان منتخب خداوند

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء من عباده

مراد از «روح» در آیه، به قرینه فرازهای بعد (أن أنذروا ...) ـ که درباره ابلاغ وحی و رسالت است ـ می تواند وحی باشد.

 

6- عبودیت خداوند، زمینه ساز شایستگی انسان برای دریافت وحی الهی*

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء من عباده

تبیین «من یشاء» به وسیله «من عباده» و آوردن واژه «عباد» به جای واژه هایی چون: «ناس»، «خلق» و ... می تواند مشعر به نکته فوق باشد.

 

7- گزینش پیامبران برای دریافت وحی به مشیت الهی است.

ینزّل الملـئکة بالروح من أمره علی من یشاء من عباده

 

8- پیامبران، بندگان منتخب الهی اند.

من یشاء من عباده أن أنذروا

 

9- نزول فرشتگان برای ابلاغ وحی بر بندگان برگزیده، نمودی از حتمی و قطعی بودن امر الهی است.

أتی أمر الله ... ینزّل الملـئکة بالروح من أمره

 

10- انذار و هشدار دادن به مردم، از وظیفه های اصلی انبیاست.

ینزّل الملـئکة بالروح ... من عباده أن أنذروا

 

11- هدف از نزول فرشتگان بر بندگان منتخب، رساندن پیام الهی به آنان است.

ینزّل الملـئکة ... أن أنذروا أنه لا إلـه إلاّ أنا

 

12- فرشتگان، از وسایط اجرای فرمانهای خدا

ینزّل الملـئکة ... أن أنذروا

 

13- تقوا و جانب خدا را رعایت کردن، دارای اهمیت و ارزش فوق العاده

أنه لا إلـه إلاّ أنا فاتقون

با توجه به اینکه فرستادن ملائکه و روح برای ابلاغ توحید بوده و توحید به عنوان مقدمه وصول به تقوا قرار داده شده است، مطلب فوق به دست می آید.

 

14- عصاره دعوت انبیا، دعوت به توحید و خداترسی است.

لا إلـه إلاّ أنا فاتقون

 

15- اعتقاد به یگانگی خداوند، زمینه ساز تقواپیشگی و ترس و پروا داشتن از او

أن أنذروا أنه لا إلـه إلاّ أنا فاتقون

فاء در «فاتقون» فای تفریع است. بنابراین این مطلب به دست می آید که: اگر کسی به توحید و یگانگی خداوند معتقد شد، به دنبال آن زمینه تقواپیشگی برای او حاصل می گردد.

 

16- اندیشه توحیدی، فراخوان آدمی به عملکردی متناسب با آن

لا إلـه إلاّ أنا فاتقون

 

17- «أتی رجل أمیرالمؤمنین(ع) یسأله عن الروح، ألیس هو جبرئیل؟ فقال له أمیرالمؤمنین(ع): جبرئیل(ع) من الملائکة و الروح غیر جبرئیل، ... یقول الله تعالی لنبیه(ص): «... ینزّل الملائکة بالروح» و الروح غیر الملائکة...;(1)

شخصی خدمت امیرالمؤمنین(ع) رسید و از او سؤال کرد: آیا روح همان جبرئیل است؟ حضرت فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح غیر از جبرئیل است ... خدای تعالی به پیامبرش می فرماید: «ینزّل الملائکة بالروح» و روح [به دلیل این آیه] غیر از ملائکه است».

 

18- «عن أبی جعفر(ع) فی قوله: «علی من یشاء من عباده أن انذروا أنه لا إلـه إلاّ إنا فاتقون»: یقول: بالکتاب و النبوة;(2)

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا «علی من یشاء من عباده أن انذروا أنه لا إلـه إلاّ أنا فاتقون» روایت شده است که فرمود: به وسیله کتاب و نبوت [انذار کنید]».

ارزشها 14

انبیا

انذارهای انبیا 10، 18; برگزیدگی انبیا 7، 8; دعوتهای انبیا 14; فضایل انبیا 8; مسؤولیت انبیا 10

انسان

زمینه حیات انسان 4

برگزیدگان خدا 8

نزول ملائکه بر برگزیدگان خدا 8 1، 3، 10، 12; وحی بر برگزیدگان خدا 8 1، 5

ترس

زمینه ترس از خدا 15

تقوا

ارزش تقوا 13; اهمیت تقوا 13، 14; دعوت به تقوا 14; زمینه تقوا 15

توحید

اهمیت توحید 14; دعوت به توحید 14

جامعه

زمینه حیات جامعه 4

خدا

اختصاصات خدا 2; افعال خدا 1; اوامر خدا 3; حتمیت اوامر خدا 9; شؤون خدا 2; مجاری اوامر خدا 12; مشیت خدا 7

روایت 17، 18

روح

حقیقت روح 2; مراد از روح 17

عبودیت

آثار عبودیت 6

عقیده

آثار عقیده به توحید 15، 16

عمل

دعوت به عمل پسندیده 16

کارگزاران خدا 12

کتب  آسمانی

انذارهای کتب  آسمانی 18

مردم

انذار مردم 10

ملائکه

فلسفه نزول ملائکه 11; ملائکه وحی 5؛ نقش ملائکه 5، 12

وحی

زمینه دریافت وحی 6; نقش وحی 4

 

پی نوشت ها :

1- کافی، ج 1، ص 274، ح 6; نورالثقلین، ج 3، ص 39، ح 7.

2- تفسیر قمی، ج 1، ص 382; نورالثقلین، ج 3، ص 39، ح 8.