تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حجر – آیه ۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

رُّبَمَا یَوَدُّ الَّذینَ کَفَرُواْ لَوْ کَانُواْ مُسْلِمِینَ

چه بسا کسانی که کفر ورزیدند، آرزو کنند که کاش تسلیم [حق] بودند.

1- آرزو و علاقه فراوان کافران به مسلمان بودن، آن گاه که فرصتِ اسلام آوردن را از دست بدهند.

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

مراد از «یودّ» به قرینه فعل ماضی «کانوا» مطلق دوست داشتن نیست، بلکه به معنای تمنا و آرزوست. و «ربما» در آیه به معنای تکثیر استعمال شده است.

2- آرزوی عمیق کافران به تسلیم شدن در برابر قرآن، به هنگام مواجهه با عذاب الهی یا مرگ

تلک ءایـت الکتـب و قرءان مبین . ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

محتمل است که متعلق «کفروا» قرآن باشد که در آیه قبل آمده است و آرزوی کفار به تسلیم بودن، بنابر قاعده، باید پس از مواجهه با حادثه ای باشد که رهایی از آن ممکن نیست و آن همانا عذاب می باشد.

3- آرزوی کافران برای پذیرش اسلام، بسیار کم است.*

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

برداشت فوق، مبتنی بر این است که «ربما» ـ همان گونه که رایج است ـ در قلّت و «یودّ» در همان معنای خودش (یحبّ) استعمال شود. آیه بعد (ذرهم یأکلوا و یتمتعوا ...) قرینه و تأییدی است بر برداشت فوق.

4- مسلمان و تسلیم خدا بودن، فرجامی نیک و پسندیده دارد.

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

5- اسلام آوردن، تنها پیش از نزول عذاب و مواجه شدن با مرگ پذیرفتنی است.

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

6- کفرپیشگی، در پی دارنده پشیمانی و ندامت است.

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین

7- «عن عبدالله بن عطاء المکی قال: سألت أباجعفر(ع) عن قول الله: «ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا  مسلمین» قال: ینادی مناد یوم القیامة یسمع الخلائق: انه لایدخل الجنة إلاّ مسلم ثمَّ یودّ سائر الخلق أنهم کانوا مسلمین;(1)

عبدالله عطاء مکی گوید: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند «ربمایودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین» سؤال کردم، حضرت فرمود: منادی در روز قیامت به گونه ای که همه خلایق بشنوند ندا می کند: همانا داخل بهشت نمی شود مگر مسلمان، آن جاست که سایر خلق آرزو می کنند که ای کاش مسلمان می بودند».

8- «عن جابربن عبدالله قال: قال رسول الله(ص): إن ناساً من أمتی یعذبون بذنوبهم فیکونون فی النار ما شاء الله أن یکونوا، ثم یعیرهم أهل الشرک فیقولون: ما نری ما کنتم فیه من تصدیقکم نفعکم. فلایبقی موحّد إلاّ أخرجه الله تعالی من النار ثم قرأ رسول الله(ص): «ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین»;(2)

جابربن عبدالله روایت کرده است که رسول خدا(ص)فرمود: همانا گروهی از امت من به سبب گناهانشان عذاب می شوند. پس مدتی که خدا می خواهد در آتش هستند; سپس اهل شرک آنان را سرزنش می کنند و می گویند: نمی بینیم که ایمان شما برایتان سودی داشته است. پس هیچ موحدی نمی ماند مگر اینکه خدا او را از آتش بیرون می آورد; سپس رسول خدا(ص) این آیه را قراءت فرمود: «ربما یود الذین کفروا لو کانوا مسلمین».

آرزو

آرزوی مسلمانی 1، 2، 7، 8

اسلام

شرایط قبول اسلام 5

پشیمانی

عوامل پشیمانی 6

تسلیم

فرجام تسلیم به خدا 4

روایت 7، 8

کافران

آرزوی اخروی کافران 7; آرزوی کافران 1، 2، 3; علایق کافران 1; کافران و اسلام 1، 3; کافران و قرآن 2; کافران هنگام عذاب 2; کافران هنگام مرگ 2

کفر

آثار کفر 6; پشیمانی از کفر 6

مسلمانان

حُسن فرجام مسلمانان 4; نجات اخروی مسلمانان 8

مشرکان

طعن مشرکان در قیامت 8

پی نوشت ها :

1- تفسیرعیاشی، ج 2، ص 239، ح 1;نورالثقلین، ج 3، ص 2، ح 3.

2- الدرالمنثور، ج 5، ص 62.