تفسیر آیات قرآن کریم – سوره رعد – آیه ۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

اللّهُ الَّذی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْش وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لأَجَلٍ مُّسَمًّی یُدَبِّرُ الأَمْرَ یُفَصِّلُ الآیَاتِ لَعَلَّکُم بلِقَاء رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ

خداوند است آن که آسمانها را بدون پایه هایی که ببینیدشان برافراشت. آن گاه بر عرش استیلا یافت و خورشید و ماه را مقهور و رام ساخت. همگی برای مدتی مشخص روانند. امر آنها را تدبیر می کند. آیات خویش را به روشنی بیان می نماید ; شاید شما به لقای پروردگارتان یقین کنید.

 

1ـ خداوند برافرازنده آسمانهاست.

الله الذی رفع السموت

 

2ـ جهان آفرینش دارای آسمانهایی متعدد است.

رفع السموت

 

3ـ آسمانها، بر ستونهایی نامرئی بنا شده و برپا گشته است.

رفع السموت بغیر عمد ترونها

«عَمَد» جمع عمود و یا اسم جمع است و به معنای پایه هاست. جمله «ترونها» صفت برای عمد می باشد. بنابراین «رفع السمـوت ...» ; یعنی، خداوند آسمانها را بدون پایه هایی که شما مشاهده اش کنید برافراشت. مفاد این جمله این است که پایه هایی وجود دارد، ولی شما نمی بینید.

 

4ـ خداوند ، بر عرش (تمام هستی) تسلّط و فرمانروایی دارد.

ثم استوی علی العرش

از معانی «استواء» تسلّط داشتن است و «ثم» برای تراخی رتبی می باشد و این مفهوم را در جمله ارائه می کند که مهمتر از برافراشته ساختن آسمانها ، این است که او بر عرش سلطه دارد.

 

5ـ خورشید و ماه مقهور خدا و رام فرمان اویند.

سخر الشمس و القمر

«تسخیر» (مصدر سخّر) به معنای رام کردن و غلبه یافتن است.

 

6ـ آسمانها ، عرش ، خورشید و ماه تا سرآمدی معیّن در حرکتند.

کل یجری لأجل مسمًّی

مضاف الیه محذوف از کلمه «کل» ضمیری است که به «السموت»، «عرش»، «شمس» و «قمر» باز می گردد. «مسمّی» یعنی مشخص و معین. «اجل» در لغت به معنای مدت و نیز به معنای پایان مدت آمده است. برداشت فوق بر اساس دومین معناست. گفتنی است که بر این مبنا «لام» در «لأجل» به معنای «إلی» خواهد بود.

 

7ـ حرکت آسمانها ، عرش ، خورشید و ماه برای سپری شدن مدت معین شده برای حیات دنیاست.

کل یجری لأجل مسمًّی

برداشت فوق بر این اساس است که «لأجل» به معنای مدت باشد. بر این اساس «لام» در «لأجل» به معنای غایت و هدف است.

 

8ـ عمر آسمانها و خورشید و ماه (جهان آفرینش) محدود و تمام شدنی است.

کل یجری لأجل مسمًّی

 

9ـ خداوند تدبیر کننده امور هستی است.

یدبر الأمر

 

10ـ تدبیر امور عالم تنها درخور برافرازنده آسمانها ، سلطه دار عرش ، و اختیاردار خورشید و ماه است.

الله الذی رفع السموت ... یدبر الأمر

در ترکیب «الله الذی ...» دو وجه گفته شده است:
1ـ «الله» مبتدا و «الذی» صفت آن است و جمله «یدبر الأمر» خبر برای «الله». 2ـ «الله» مبتدا و «الذی» خبر آن است. برداشت فوق از هر دو وجه استفاده می شود، اگرچه بنابر وجه دوم دلالت آیه بر برداشت فوق صریح تر و روشن تر است.

 

11ـ آفرینش آسمانهای متعدد و رفیع ، تسخیر خورشید و ماه ، از نشانه های توان و اقتدار خدا و یکتایی او در تدبیر هستی است.

 

یفصّل الأیت

جمله های «الله الذی رفع السموت ...» حاکی است که متعلق «آیات» اقتدار خداوند ، سلطه او بر هستی و تدبیر آفرینش است ; یعنی: «یفصل الأیات الدالة علی قدرته و ...».

 

12ـ خداوند ، موجودات هستی را ممتاز و جدا از یکدیگر قرار داد تا هر یک آیت و نشانی بر قدرت و یکتایی او در تدبیر هستی باشد.

یفصّل الأیت

مراد از «الأیات» (نشانه ها) می تواند موجودات هستی از قبیل آسمانها، زمین، گیاهان و  ... باشد و می تواند مراد از آن آیات قرآنی باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. گفتنی است که بر این مبنا «تفصیل» (مصدر یفصّل) به معنای جداسازی و ممتاز قراردادن است.

 

13ـ قرآن ، بیانگر نشانه ها و دلایل اقتدار خداوند و روشن گر تدبیر او بر امور جهان است.

یدبر الأمر یفصّل الأیت

در برداشت فوق «الأیات» به آیات قرآنی تفسیر شده است. گفتنی است که بر این مبنا مقصود از تفصیل (جداسازی) تبیین کردن و به روشنی بیان نمودن است.

 

14ـ خداوند ، رب و پروردگار همه انسانهاست.

لعلکم بلقاء ربکم توقنون

 

15ـ نظام هستی (برافراشته بودن آسمانها ، رام بودن خورشید و ماه به فرمان خدا و حرکت آنها) دلیل و آیتی بر ربوبیت خداوند

الله الذی رفع السموت ... لعلکم بلقاء ربکم توقنون

چون خداوند در ابتدای آیه با جمله «الله الذی ...» توصیف و معرفی شد، ظاهر آن بود که در جمله «لعلکم ...» نیز «لعلکم بلقاء الله» آورده شود. این تعویض ; یعنی، آوردن «ربکم» به جای «الله» می رساند که مقصود اصلی از توصیف «الله» به ویژگیهای یاد شده، اثبات ربوبیّت اوست.

 

16ـ همه انسانها با خداوند ملاقات خواهند کرد و به او خواهند رسید.

لعلکم بلقاء ربکم توقنون

 

17ـ برپایی قیامت ، اصلی که باید به آن یقین و اطمینان داشت.

لعلکم بلقاء ربکم توقنون

«لقای پروردگار» کنایه از برپایی قیامت است ; زیرا در آن صحنه است که ربوبیت خدا برای انسانها ملموس و محسوس می شود و آن را به عین الیقین درمی یابند.

 

18ـ اعتقاد و باور جزمی انسانها به معاد و لقای خداوند ، از هدفهای قرآن در بیان نشانه های قدرت و تدبیر خدا و سلطه او بر هستی است.

یفصّل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون

برداشت فوق ، ناظر به این معناست که مراد از «الأیات» آیات قرآنی باشد.

 

19ـ دقّت در موجودات هستی و نظام آنها ، درپی دارنده باور به قیامت است.

الله الذی رفع السموت ... یفصل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون

برداشت فوق ، ناظر به این معناست که مراد از «الأیات» آیات تکوینی از قبیل برافراشته شدن آسمانها و ... باشد.

 

20ـ توان خداوند بر آفرینش هستی و تدبیر امور آن ، دلیل توانایی او بر ایجاد قیامت است.

الله الذی رفع السموت ... یفصل الأیت لعلکم بلقاء ربکم توقنون

 

21ـ شناخت خداوند و صفات او ، موجب یقین آدمی به معاد است.

الله الذی ... لعلکم بلقاء ربکم توقنون

 

22ـ «عن أبی الحسن الرضا(ع) ...[فی قوله تعالی] «بغیر عمد ترونها»... فقال ثَمّ عمد و لـکن لاترونها  ;(1)

از امام رضا(ع) [درباره سخن خداوند ]«بغیر عمد ترونها» روایت شده است که فرمود: در آن جا ستونهایی است ولیکن شما آنها را نمی بینید».

آسمان:

تعدد آسمان 2; ترفیع آسمان ها 1، 3، 10، 11، 15; حرکت آسمان ها 6، 15; خلقت آسمان ها 11; ساختار آسمان ها 3; ستون آسمان ها 3، 22; عمر آسمان ها 8; فلسفه حرکت آسمان ها 7

آفرینش:

آثارمطالعه در آفرینش 19;حاکم آفرینش 4، 18;خلقت آفرینش 20; قانونمندی آفرینش 6; محدوده عمر آفرینش 8; مدبر آفرینش 9، 20،10

آیات آفاقی: 12، 15

اجل:

اجل مسمّی 7، 8

انسان:

مربی انسان ها 14

ایمان:

ایمان به قیامت 19; ایمان به لقاءالله 18; ایمان به معاد 18; زمینه ایمان 19

توحید:

نشانه های توحید ربوبی 11، 12

خدا:

آثار تدبیر خدا 20; آثار خدا شناسی 21; آثار قدرت خدا 20; اختصاصات خدا 10; استیلای خدا بر عرش 4; افعال خدا 1; تدبیر خدا 9; حاکمیت خدا 4; دلایل تدبیر خدا 15; ربوبیت خدا 14; قدرت خدا 20; قهاریت خدا 5; نشانه های تدبیر خدا 11، 12، 13، 18; نشانه های حاکمیت خدا 18; نشانه های قدرت خدا 11، 13، 18

خورشید:

انقیاد خورشید 5، 15; تسخیر خورشید 11; حاکم خورشید 10; حرکت خورشید 6، 15; عمر خورشید 8; فلسفه حرکت خورشید 7

دین:

اصول دین 17

روایت: 22

عرش:

حاکم عرش 10; حرکت عرش 6; فلسفه حرکت عرش 7

قرآن:

          اهداف قرآن 18؛ تعالیم قرآن 13

قیامت:

حتمیت قیامت 17; دلایل حتمیت قیامت 20

لقاءالله:

حتمیت لقاءالله 16

ماه:

انقیاد ماه 5، 15; تسخیر ماه 11; حاکم ماه 10; حرکت ماه 6، 15; عمر ماه 8; فلسفه حرکت ماه 7

موجودات:

فلسفه تمایز موجودات 12

یقین:

عوامل یقین به معاد 21; یقین به قیامت 17

 

پی نوشت ها :

1. تفسیرقمی ، ج 2 ، ص 328 ; نورالثقلین ، ج 2 ، ص 480 ، ح 5.