تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نحل – آیه ۲۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظَالِمِی أَنفُسهِمْ فَأَلْقَوُاْ السَّلَمَ مَا کُنَّا نَعْمَلُ مِن سُوءٍ بَلَی إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ

همانان که فرشتگان، جانشان را در حالی می گیرند که بر خویشتن ستمکارند; پس اظهار اطاعت کنند [و گویند:] ما هیچ کار بدی نمی کردیم; [چنین نیست] بلکه خدا به آنچه می کردید دانا است.

 

1- کافران، کسانی اند که با کفر خود، به خویش ستم می کنند.

الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم

«الذین» صفت «الکافرین» و «ظالمی» حال برای آن است. مراد از «ظالمی أنفسهم» به قرینه لفظ «الکافرین» ظلم کنندگان به خود با انتخاب کفر است.

 

2- کافرانی که با حالت ظلم به نفس (کفر) از دنیا بروند، در قیامت گرفتار خواری و ذلت خواهند شد.

إن الخزی الیوم و السوء علی الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم

 

3- کفر، ظلم به نفس است.

الکـفرین . الذین ... ظالمی أنفسهم

 

4- شرک، ظلم به نفس است.

و یقول أین شرکاءی ... الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم

 

5- انسانها، به وسیله ملائکه قبض روح می شوند.

تتوفّـهم الملـئکة

 

6- ملائکه قبض روح انسانها، متعددند.

تتوفّـهم الملـئکة

 

7- انسان با مرگ، نیست و نابود نمی شود.

تتوفّـهم الملـئکة

«تتوفّی» (از مصدر توفّی) به معنای گرفتن چیزی به صورت کامل است و این حکایت از آن دارد که انسان با مرگ نابود نمی شود; بلکه حقیقت وی اخذ و منتقل می گردد.

 

8- انسان، حقیقتی فراتر از جسم دارد.

تتوفّـهم الملـئکة

روشن است که جسم انسان پس از مرگ در زمین می ماند و دچار پوسیدگی و زوال می شود و این نشان می دهد که آنچه ملائکه به صورت کامل می گیرند، باید غیر از جسم وی باشد.

 

9- کافران به هنگام مرگ، تسلیم و منقاد می شوند.

الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ... فألقوا السلم

 

10- کافران، به هنگام مرگ دچار وحشت و ترس می شوند.

الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ... فألقوا السلم

تسلیم شدن کافران به هنگام مرگ به قرینه «ما کنا نعمل من سوء» ـ که در مقام دفاع بیان شده است ـ می تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.

 

11- کافران پس از مرگ، به کلی منکر اعمال زشت دنیوی خویش می شوند.

الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ... ما کنّا نعمل من سوء

 

12- کسانی که با ارتکاب اعمال زشت در دنیا به خود ستم کرده اند، در قیامت منکر آن اعمال می شوند.

الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم ... ما کنّا نعمل من سوء

برداشت فوق، بنابراین احتمال است که مراد از «ظالمی أنفسهم» ـ به قرینه «ما کنّا نعمل من سوء» (ما مرتکب عمل زشت نمی شدیم) ـ اعمال ناپسند و زشتی باشد که مرتکبان آنها، آن را از خود نفی می کنند.

 

13- کافران پس از مرگ، به حقایقی دست می یابند و از اعمال گذشته خود نگران می شوند.

الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم ... ما کنّا نعمل من سوء

از اینکه کافران پس از مرگ، بی آنکه حرفی زده شود، به دفاع از خود می پردازند و منکر کارهای زشت خود می شوند، به دست می آید که آنان به چیزهایی از جمله به وضعیت بد خود و اینکه کردارشان باعث گرفتار شدن آنان به عذاب می شود، دست می یابند.

 

14- مرگ، عامل کشف حقایقی برای انسان

الذین تتوفّـهم الملـئکة ... فألقوا السلم ما کنّا نعمل من سوء

 

15- اسطوره خواندن قرآن، توطئه علیه دین الهی و انتخاب کفر، اعمالی زشت و ناپسند

و إذا قیل لهم ماذا أنزل ربّکم قالوا أسـطیر الأولین ... قد مکر الذین من قبلهم ... الکـفرین . الذین تتوفّـهم الملـئکة ظالمی أنفسهم ... ما کنّا نعمل من سوء

 

16- خداوند، قطعاً به اعمال کافران آگاه است.

إن الله علیم بما کنتم تعملون

 

17- خداوند، علیم (دانا) است.

إن الله علیم

 

18- علم و عقیده ملائکه به آگاهی خداوند از کردار انسانها

بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون

برداشت فوق بر این اساس است که «بلی إن الله ...» کلام ملائکه در برابر ادعای کافران باشد.

 

19- کافران در قیامت، در دفاع از خود به دروغ گویی خواهند پرداخت.

ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون

 

20- امکان دروغ گویی در قیامت

ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون

 

21- کافرانی که با حالت کفر از دنیا می روند، همواره در دنیا در مسیر نادرست بوده و مرتکب اعمال زشت می شوند.

ما کنّا نعمل من سوء بلی إن الله علیم بما کنتم تعملون

دو عبارت «ما کنّا نعمل» و «ما کنتم تعملون» دلالت بر ماضی استمراری دارد. عبارت اول سخن کافران است که با آن به کلی منکر ارتکاب عمل زشت هستند و عبارت دوم جواب به آنهاست که بر استمرار عمل زشت آنها دلالت می کند.

 

22- «عن أمیرالمؤمنین(ع): ... انه لیس أحد من الناس تفارق روحه جسده حتی یعلم إلی أیّ المنزلین یصیر، إلی الجنة أم النار ... إن کان عدواً لله فتحت له أبواب النار ... و نظر إلی ما أعدّ الله له فیها ... کلّ هـذایکون عند الموت ... قال الله تعالی ... « الذین تتوفّاهم الملائکة ظالمی أنفسهم ...فادخلوا أبواب جهنّم ...» ...;(1)

از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است:... روح از بدن هیچ یک از مردم جدا نمی شود تا اینکه بدانند به سوی کدام یک از دو جایگاه می رود: بهشت یا آتش ...؟ اگر دشمن خدا باشد، درهای آتش برای او باز می شود ... و به آنچه خدا در آن جا برایش آماده کرده است، نگاه می کند ... این همه هنگام مرگ خواهد بود ... خدای تعالی فرمود: الذین تتوفّاهم الملائکة ظالمی أنفسهم ... فادخلوا أبواب جهنّم ...».

اسما و صفات

علیم 17

انسان

ابعاد انسان 8; فرجام انسان ها 7; ویژگیهای انسان 8

جهنمیان

قبض روح جهنمیان 22

حقایق

عوامل ظهور 14

خدا

خدا و عمل انسانها 18; خدا و عمل کافران 16; علم خدا 16

خود

ظلم به خود 1، 2، 3، 4، 12

دین

توطئه علیه دین 15

ذلت

عوامل ذلت اخروی 2

روایت 22

روح

قابض روح 5، 6

شرک

حقیقت شرک 4

ظالمان 1

ظالمان 1 در قیامت 12; عمل ناپسند ظالمان 1 12

عقیده

عقیده به علم خدا 18

عمل

عمل ناپسند 15

قرآن

تهمت افسانه به قرآن 15; ناپسندی افترا به قرآن 15

قیامت

تکذیب عمل در قیامت 12; دروغگویی در قیامت 19، 20; ظهور حقایق در قیامت 13

کافران

احتضار کافران 9، 10; انقیاد کافران 9; ترس کافران 10; دروغگویی کافران 19; ذلت اخروی کافران 2; ظلم کافران 1; عمل ناپسند کافران 11، 21; کافران پس از مرگ 11; کافران در قیامت 19; کافران و تکذیب عمل 11; کیفر اخروی کافران 2; مرگ کافران 9، 10; نگرانی اخروی کافران 13; ویژگیهای کافران 1

کفر

آثار کفر 2; حقیقت کفر 1، 3; مرگ با کفر 2، 21؛ ناپسندی کفر 15

مرگ

حقیقت مرگ 7; نقش مرگ 14

ملائکه

تعدد ملائکه مرگ 6; عقیده ملائکه 18; علم ملائکه 18; ملائکه مرگ 5; نقش ملائکه 5

 

پی نوشت ها :

1- أمالی شیخ طوسی، ج 1، ص 26; نورالثقلین، ج 3، ص 52، ح 75.