تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انعام – آیه ۲۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

بَلْ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخْفُونَ مِن قَبْلُ وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذبُونَ

[چنین نیست] بلکه آنچه را قبلا پنهان می داشتند برایشان آشکار شده است، و اگر [به دنیا] باز گردانده شوند به همان چیزی که از آن نهی شده اند باز می گردند، و قطعاً آنان دروغگویند.

1 پدیدار شدن عذابی که مشرکان آن را انکار می کردند، موجب آرزوی بازگشت به دنیا، نه ایمان واقعی به خداوند و آیات

فقالوا یلیتنا نرد ... بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

جمله «یالیتنا ... و نکون من المؤمنین» در آیه قبل، بیان آرزوی مشرکان برای بازگشت به دنیا و ایمان آوردن بود. حرف «بل» اضراب از آن مطالب است. یعنی نه اینکه آرزوی بازگشت برای ایمان باشد، بلکه به پندار رهایی از عذاب است.

2 عمق وجدان مشرکان در دنیا گواه بر حقانیت توحید و معاد می دهد.

بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

3 مشرکان، علی رغم گواهی ضمیرشان بر حقانیت توحید و معاد، آن را پنهان می کنند.

بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

مراد از «ما یخفون»، به قرینه آیات پیشین، حقایق ایمانی، از قبیل توحید و معاد، است که مشرکان آن را در ضمیر خویش پنهان می ساختند.

4 مشاهده عذاب قیامت زمینه آگاهی و وقوف مشرکان بر شرک خویش

ما کنا مشرکین ... بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

مراد از جمله «ما کانوا یخفون»، به قرینه آیت پیشین ( ... و اللّه ربنا ما کنا مشرکین) می تواند شرک و اختفای آن از سوی مشرکان در برخی از مواقف قیامت باشد. «من قبل» اشاره به آن موقف است.

5 تکذیب قرآن و آیات الهی از سوی برخی کفار، با وجود علم و آگاهی بر حقانیت آن

إن هذا إلا أسطیر الأولین ... بل بدالهم ما کانوا یخفون

چون در آیات قبل سخن از تکذیب قرآن و آیات الهی بود، مراد از «ما کانوا یخفون» می تواند موارد مذکور باشد.

6 بازگشت به دنیا پس از حشر در قیامت ممکن نیست.

و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه

«لو» غالباً در مواردی به کار می رود که شرط آن کاری ممتنع و غیر عملی باشد. لذا جمله «ردوا» که شرط برای «لو» می باشد امری غیر عملی است.

7 وعده دروغین برخی کفار مبنی بر اصلاح خویش و تکذیب نکردن آیات الهی در صورت بازگشت به دنیا

فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب ... و إنهم لکذبون

8 کافران تکذیب کننده آیات الهی حتی در صورت بازگشت به دنیا ایمان نمی آورند.

فقالوا یلیتنا نرد ... و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه

9 لجاجت پیشگان مشرک، پس از دیدن جهنم نیز اگر دنیا بازگردند اصلاح نمی شوند.

و لو تری إذ وقفوا علی النار ... و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه

10 دروغگویی، شیوه همیشگی مشرکان لجاجت پیشه است.

فقالوا ... و إنهم لکذبون

11 مشرکان حتی در قیامت دروغ می گویند.

فقالوا یلیتنا نرد و لا نکذب ... و إنهم لکذبون

12 ارتکاب اموری که خداوند نهی کرده، حرام است.

و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه

توبیخ بر توجه نکردن به نواهی خداوند، بیانگر این است که نواهی خداوند لازم الاجتناب است.

آرزو:

ی بازگشت به دنیا 1

آیات خدا:

تکذیب آیات خدا 5، 7 ; مکذّبان آیات خدا 8

بازگشت به دنیا: 6

توحید:

حقّانیت توحید 3 ; فطری بودن توحید 2 ; گواهان توحید 2

خدا:

نواهی خدا 12

دروغگویان: 10، 11

عذاب:

آثار رؤیت عذاب 1، 4

قرآن:

تکذیب قرآن 5

قیامت:

دروغ در قیامت 11 ; ویژگیهای قیامت 6

کافران:

دروغ کافران 7 ; کافران در قیامت 7، 8 ; کافران و آیات خدا 5 ; کافران و بازگشت به دنیا 7، 8 ; کافران و قرآن 5 ; کافران و کتمان حق 5 ; کافران و وعده اصلاح 7 ; کفر کافران 8 ; وعده کافران 7

محرمات: 12

مشرکان:

آرزوی اخروی مشرکان 1 ; دروغگویی اخروی مشرکان 11 ; دروغگویی مشرکان 10 ; روش برخورد مشرکان 10 ; شرک مشرکان 4 ; عذاب مشرکان 1 ; عقیده مشرکان 1 ; لجاجت مشرکان 9، 10 ; مشرکان در قیامت 1، 4، 9 ; مشرکان و بازگشت به دنیا 9 ; مشرکان و توحید 2، 3 ; مشرکان و کتمان حق 3 ; مشرکان و معاد 2، 3 ; وجدان مشرکان 2، 3

معاد:

حقانیت معاد 3 ; گواهان حقانیت معاد 2

منهیات:

حرمت ارتکاب منهیات 12