تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۲۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَئِن بَسَطتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَاْ ببَاسطٍ یَدیَ إِلَیْکَ لَأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ

همانا اگر تو برای کشتن من دست به سویم بگشایی من برای کشتن تو دست به سویت نخواهم گشود، زیرا این از خدا، صاحب اختیار جهانیان می ترسم.

 

1 تأکید هابیل بر دست نیازیدن به قتل برادر، حتی در صورت اقدام قابیل برای کشتن او

لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک

لام قسم در «لئن» و نیز «باء» زایده در «بباسط»، دلالت بر تأکید دارد.

 

2 هابیل، در صدد آرام نمودن روح طغیانگر قابیل

قال لاقتلنک قال ... لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ما إنّا بباسط یدی إلیک

طغیانگری قابیل از تأکید در «لاقتلنک» به دست می آید و سخنان نرم و آموزنده هابیل، نشانگر تلاش وی برای نرم و آرام ساختن قابیل است.

 

3 لزوم تلاش در جهت آرام نمودن خشم و حسادت بر افروخته دیگران در رویارویی با آنان

لئن بسطت ... ما إنّا بباسط یدی إلیک

بیان نحوه برخورد هابیل با برادرش، می تواند درسی آموزنده برای همگان در موارد مشابه با آن باشد.

 

4 توانایی هابیل بر قتل برادرش قابیل

ما إنّا بباسط ... لاقتلک انی اخاف اللّه

اگر هابیل از قتل برادرش ناتوان بود، اقدام نکردن به قتل را ناشی از خداترسی خویش نمی شمرد.

 

5 سرشت و شخصیت هابیل، بر حذر از برادرکشی

ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک

هابیل از نکشتن برادر، به دست نگشودن برای کشتن تعبیر کرد و آن را با قسم و «باء» زایده تأکید کرد و نیز جمله اسمیه به کار برد تا بفهماند هرگز شخصیتش با چنین کاری سازگاری ندارد.

 

6 هابیل، انسانی خداترس و مؤمن به توحید ربوبی

انی اخاف اللّه رب العلمین

 

7 ترس هابیل از خداوند، مانع اقدام وی به قتل برادر

ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین

 

8 نهراسیدن هابیل از تهدید برادرش به قتل وی*

لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ... انی اخاف اللّه رب العلمین

تأکید هابیل بر ترس خویش از خداوند (انی اخاف)، می تواند اشاره به این باشد که از تهدید برادر، ترسی به دل او راه نیافته است.

 

9 ترس از خدا، مانع ترس از دیگران*

لئن بسطت إلی یدک لتقتلنی ... انی اخاف اللّه رب العلمین

 

10 خداترسی، جلوگیر آدمی از جنایت و آدمکشی

ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین

 

11 خداترسی، تقویت کننده روحیه آدمی در برخورد با حادثه مرگ

لئن بسطت إلی یدک ... انی اخاف اللّه رب العلمین

جمله «انی اخاف اللّه» تعلیل است برای «ما انا بباسط ...» و می رساند که هابیل به خاطر ترس از خداوند، خطر مرگ را نادیده گرفته و از پیشدستی به کشتن قابیل خودداری کرد.

 

12 خداوند، پروردگار تمام عوالم هستی و همه در پرتو ربوبیت او

انی اخاف اللّه رب العلمین

 

13 هستی، دارای جریانی رو به کمال در پرتو ربوبیت خداوند

رب العلمین

«رب» به معنای تربیت کننده است و تربیت یعنی ایجاد تدریجی چیزی تا آنگاه که به کمال خویش برسد.

 

14 ربوبیت الهی، مقتضی کیفر متجاوزان

انی اخاف اللّه رب العلمین

ترس هابیل، به قرینه آیه بعد، از مجازات خداوند و عذاب دوزخ بوده است. بنابراین توصیف خداوند به «رب العلمین»، می رساند که چون او رب العالمین است، متجاوزان را کیفر می دهد.

 

15 توجه به ربوبیت فراگیر خداوند بر جهان هستی، موجب ترس از او و پرهیز از گناه

انی اخاف اللّه رب العلمین

توصیف «اللّه» به «رب العلمین»، پس از بیان خداترسی هابیل، می رساند که وی بدان جهت از خدا هراسان بوده که خداوند را پروردگار جهانیان می دانسته است.

 

16 ناسازگاری قتل با اعتقاد به ربوبیت خداوند بر جهان هستی

ما إنّا ... انی اخاف اللّه رب العلمین

تعلیل اقدام نکردن به قتل به ترس از خدای رب العالمین، می رساند که ربوبیت خداوند بر جهان هستی چنین اقتضا می کند که انسانها باید در امنیت جانی بسر برند. بنابراین کسانی که مرتکب قتل می شوند، خود را به نوعی رودرروی ربوبیت خداوند قرار داده اند.

 

17 جنایت و آدمکشی، حاکی از جرأت و جسارت نسبت به خداوند جهانیان است.

ما إنّا بباسط یدی إلیک لاقتلک انی اخاف اللّه رب العلمین

 

18 قابیل، فاقد ترس از خداوند و غافل از ربوبیت گسترده او

انی اخاف اللّه رب العلمین

چون خداترسی هابیل مانع از اقدام به قتل شده، معلوم می شود قابیل به دلیل تصمیمش بر برادرکشی، هیچ ترسی از خدا در دل نداشته است.

 

19 تقواپیشگان، خداترسند.

انما یتقبل اللّه من المتقین ... انی اخاف اللّه رب العلمین

خداوند، هابیل را از زمره تقواپیشگان شمرده و سپس او را به خداترسی توصیف نمود.

 

20 تعدد عوالم هستی

انی اخاف اللّه رب العلمین

آفرینش:

تدبیر آفرینش 12 ; تعدد عوالم آفرینش 20 ; تکامل آفرینش 13 ; حرکت آفرینش 13

ایمان:

آثار ایمان 16

تجرّی:

زمینه تجرّی 17

ترس:

آثار ترس از خدا 7، 9، 10، 11 ; ترس از خدا 6، 15 ; موانع ترس 9 ; ترس از مرگ 11

تقویت روحیه:

عوامل تقویت روحیه 11

توحید:

ربوبی 6

حسد:

اهمیت رفع حسد 3

حسودان:

برخورد با حسودان 3

خدا:

ربوبیت خدا 12، 13، 14، 15، 16

ذکر:

آثار ذکر 15

ظلم:

موانع ظلم 10

غضب:

اهمیت رفع غضب 3

غفلت:

از خدا 18

قابیل:

ترس قابیل 18 ; طغیان قابیل 2 ; غفلت قابیل 18 ; قصه قابیل 1 ; هشدار قابیل 8

قتل:

آثار قتل 17 ; موانع قتل 7، 10، 16

گناه:

آثار گناه 17 ; موانع گناه 15

متجاوزان:

کیفر متجاوزان 14

متقین:

ترس متقین 19

مؤمنان: 6

هابیل:

اصلاحخطلبی هابیل 2 ; ایمان هابیل 6 ; تقوای هابیل 6، 7 ; تهدید هابیل 8 ; شجاعت هابیل 8 ; شخصیت هابیل 5 ; عفو هابیل 1 ; فضایل هابیل 1، 2، 5، 6 ; قدرت هابیل 4 ; قصه هابیل 1، 7 ; هابیل و قابیل 1، 4