تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مریم – آیه ۱۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاذْکُرْ فِی الْکِتَاب مَرْیَمَ إِذ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَکَانًا شَرْقِیًّا

و در این کتاب (قرآن) سر گذشت مریم را گزارش کن: وقتی که از خانواده خود جدا شد و در مکانی شرقی [جایگرفت].

1- توجه ویژه به آیات سرگذشت مریم و تشریح داستان تولد عیسی در قرآن، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر(ص)

واذکر فی الکتـب مریم

«اذکر» خطاب به پیامبر(ص) است. آن حضرت بدون دستور خاص نیز آیات نازل شده را در قرآن بیان می کرد. هدف از تأکید بر ذکر این آیات، بیان اهمیت ماجرای بارداری مریم به عیسی و تأثیر عمیق آن در جامعه آن روز است.

2- قرآن، در عصر رسول خدا(ص)مجموعه ای مدوّن بود.

واذکر فی الکتـب

حرف «ال» در «الکتاب» عهد حضوری است و به کتاب موجود اشاره دارد.

3- مریم(س) در آستانه حامله شدن به عیسی(ع)، در نزدیکی مسجدالاقصی، بستگانی داشت که در میان آنان به سر می برد.

إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

به قرینه «مکاناً قصیّاً» در آیه بیست و دوم که ناظر به مکان دومی است که مریم(س) برگزید، مکان شرقی مسجد الاقصی به منطقه مسکونی مردم نزدیک بوده است.

3- مریم از خانواده خویش کناره گیری کرد و در شرق مسجدالاقصی مستقر شد.

واذکر ... مریم إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

«انتباذ» از ریشه «نبذ» و به معنای دوری جستن است. « «مکاناً شرقیّاً»; یعنی جایگاهی رو به شرق و چون حضرت مریم(س) وقف بر معبد(مسجدالاقصی) شده بود، مقصود مکانی در شرقِ مسجدالاقصی است.

4- خویشاوندان مریم، در غیر جهت شرقی مسجد الاقصی سکونت داشتند.

انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

5- مریم(س) در آستانه حامله شدن به عیسی(ع)، در نزدیکی مسجدالاقصی، بستگانی داشت که در میان آنان به سر می برد.

إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

به قرینه «مکاناً قصیّاً» در آیه بیست و دوم که ناظر به مکان دومی است که مریم(س) برگزید، مکان شرقی مسجد الاقصی به منطقه مسکونی مردم نزدیک بوده است.

6- در آیین مریم(س)، شرقِ خانه و یا معبد، مکانی مناسب تر برای عبادت بود. *

إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

دلیل گوشه گیری مریم(س) روشن نیست و در آیه شاهدی بر آن دیده نمی شود. برخی گفته اند: انگیزه او گزینش مکانی خلوت برای عبادت بوده است. انتخاب شرق مسجدالاقصی برای این منظور نشان شایستگی بیشتر جهت شرقی برای عبادت است. برخی دیگر انگیزه مریم را امری از امور مربوط به زنان می دانند که قرآن به عمد از آن سخن نگفته است. انتخاب نقطه شرقی ـ در این فرض ـ تنها به دلیل موقعیت مناسب آن برای منظور وی بوده و رجحانی شرعی نداشته

است.

7- مریم(س)، برای عبادت خویش، مکانی رو به شرق را برگزیده بود. *

إذ انتبذت من أهلها مکانًا شرقیًّا

«شرقی»; یعنی، به طرف مشرق (لسان العرب).

8- پیدایش عارضه ای ناخوشایند در مریم(س)، وادارسازنده وی به انزوا و دورساختن خویش از مردم *

إذ انتبذت من أهلها

«نبذ»; یعنی دورافکندن چیزی بر اثر بی اعتنایی به آن و «إنتباذ»، یعنی گوشه گیری کردن کسی که ارزش حضور خود نزد مردم را اندک و ناچیز می بیند (مفردات راغب). برخی از احتمالاتی که در توجیه کناره گیری مریم ذکر شده است ـ نظیر گذران ایام قاعدگی و مانند آن ـ با این معنا سازگار است.

ذکر:

ذکر قصه عیسی(ع) 1; ذکر قصه مریم(ع) 1

عبادت:

آداب عبادت 6; عبادت در شرق خانه 6 ;عبادت رو به شرق 7; نقش مکان عبادت 6

عبادتگاه:

عبادت در شرق عبادتگاه 6

عیسی(ع):

تبیین قصه عیسی(ع) 1; ولادت عیسی(ع) 1

قرآن:

تاریخ قرآن 2; جمع قرآن 2

محمد(ص):

قرآن در دوران محمد(ص) 2; مسؤولیت محمد(ص) 1

مریم(ع):

پناهگاه مریم(ع) 3; تبیین قصه مریم(ع) 1; جهت عبادتگاه مریم(ع) 7; خویشاوندان مریم(ع) کنار مسجدالاقصی 4، 5; عزلت گزینی مریم(ع) 3; عوامل عزلت گزینی مریم(ع) 8 ; قصه مریم(ع) 3، 5، 8; مریم(ع) کنار مسجدالاقصی 5; مسکن خویشاوندان مریم(ع)4، 5; مسکن مریم(ع) 5

مسجدالاقصی:

شرق مسجدالاقصی 3