تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 36 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بمَا قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ

و هرگاه به مردم رحمتی بچشانیم به آن شادمان می شوند و چون به سبب آنچه قبلاً به دست خود انجام داده اند صدمه ای به آنان برسد، ناگاه آنان ناامید می گردند.

 

1 - انسان ها، به هنگام برخورداری از اندک رحمتی، شادمان، به هنگام مواجهه با کمی ناگواری، مأیوس و ناامید می شوند.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة ... یقنطون

«قنوط» در لغت، به معنای «یأس از خیر» است (مفردات راغب). «ذوق» به معنای «چشیدن و خوردن بسیار کم» استعمال می شود. کاربرد «أذقنا» به جای هر واژه دیگر، می تواند به منظور یاد شده باشد. لازم به ذکر است که تنوین «رحمة» و «سیّئة» تنکیر و برای قِلّت است.

 

2 - خداوند، سرمنشأ نعمت هایی است که انسان ها دارند.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة

 

3 - انسان ها، شخصیتی تأثیرپذیر و انفعالی دارند.

 

و إذا أذقنا الناس ... فرحوا بها و إن تصبهم ... یقنطون

 

4 - دشواری ها و ناملایمات زندگی، پیامد عمل خود انسان، و برخورداری از رحمت، از ناحیه خداوند است.

 

أذقنا الناس رحمة ... و إن تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم

 

5 - برخورداری از رحمت الهی، قطعی و مبتلا شدن به ناگواری، غیر قطعی است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا ... و إن تصبهم سیّئة

هرگاه ادات جمله شرطیه «إذا» باشد، دلالت بر حتمیّ الوقوع بودن شرط می کند.

 

6 - مشرکان، با برخورداری از امکانات اندک، شادمان شده و با اندک گرفتاری، ناامید می شوند.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سیّئة... یقنطون

ممکن است به قرینه آیات پیش ـ که درباره مشرکان است ـ «ال» در «الناس» عهد و مراد از «الناس» مشرکان باشد. لازم به ذکر است که تنوین «سیّئة» تنکیر و برای قِلّت است.

 

7 - امکانات زندگی، تفضلی از ناحیه خداوند به انسان ها است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة ... تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم

از اسناد رحمت به خداوند، استفاده می شود که امکانات اعطا شده به بشر، خدادادی است.

 

8 - ناکامی ها و برخورداری ها، عواملی مؤثر در ایجاد روحیه امید و یأس درانسان ها است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سیّئة... إذا هم یقنطون

 

9 - دل خوش شدن به مظاهر مادی دنیا، به هنگام برخورداری از آنها، و مأیوس شدن از رحمت خدا، با از دست دادن امکانات، ناپسند و مذموم است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سیّئة ... إذا هم یقنطون

آیه، درصدد توبیخ و سرزنش چنین روحیه ای است و «إذا» که فجاییه است، می تواند مؤید این نکته باشد.

 

10 - دچار شدن مشرکان به ناگواری، محصول دستاورد خود آنان است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة ... و إن تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم

 

11 - گناهان، در سرنوشت انسان ها، تأثیر سوء دارند.

 

و إن تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم

بی شک، مراد از «ما قدّمت» به قرینه مقام، رفتار خوب و پسندیده نیست و بلکه گناهان اند.

 

12 - اعمال انسان ها، در برخی رخدادهای تکوینی عالم، دارای نقش و تأثیر است.

 

تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم

 

13 - ناامید شدن از رحمت خدا، به هنگام ابتلا به سختی ها، به رغم مشاهده رحمت او، امری غیر منتظره است.

 

و إذا أذقنا الناس رحمة ... و إن تصبهم سیّئة ... إذا هم یقنطون

 

14 - صبر بر مشکلات و داشتن روحیه ای امیدوار، به هنگام مبتلا شدن به دشواری ها، امری ارزشمند و پسندیده است.

 

و إن تصبهم سیّئة ... إذا هم یقنطون

از مذمت شدن کسانی که با مبتلا شدن به ناگواری ها، ناامید می شوند، استفاده می شود که حفظ روحیه امیدواری، در چنین حالتی مطلوب است.

ابتلا

ابتلا به سختی 14

امکانات مادی

آثار امکانات مادی 9; منشأ امکانات مادی 7

امیدواری

ارزش امیدواری در سختی 14; عوامل امیدواری 8

انسان

تأثیرپذیری انسان 1، 3

حوادث

عوامل مؤثر در حوادث 12

خدا

حتمیت رحمت خدا 5; رحمت خدا 2، 13; فضل خدا 7; نقش خدا 2

رحمت

آثار برخورداری از رحمت 1; منشأ رحمت 2، 4

رفاه

آثار رفاه 8

سختی

آثار سختی 1، 8، 13; صبر در سختی 14; عوامل سختی 10; منشأ سختی 4

سرنوشت

عوامل مؤثر در سرنوشت 11

سرور

سرور ناپسند 9; عوامل سرور 1، 9

عمل

آثار عمل 4، 10، 12; عمل پسندیده 14

گناه

آثار گناه 11

مشرکان

آثار امکانات مادی مشرکان 6; آثار مشکلات مشرکان 6; عوامل سرور مشرکان 6; عوامل یأس مشرکان 6; مشکلات مشرکان 10

یأس

شگفتی یأس از رحمت خدا 9، 13; عوامل یأس 1، 8، 9; ناپسندی یأس 9; یأس از رحمت خدا 9