تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

اللَّهُ یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ

خدا آفرینش [انسان] را آغاز می کند سپس [بعد از مرگ] آن را تجدید می نماید آن گاه [برای جزا] به سوی او بازگردانده می شوید.

1 - خداوند، آغازکننده آفرینش انسان و بازآفریننده او پس از مرگ است.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده

«ال» در «الخلق» عهد است و مراد از آن به قرینه «ترجعون» انسان هایند.

2 - انسان ها، موجوداتی حادث و ناپایدارند.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده

3 - آفرینش نخستین انسان، نشانه قدرت مندی خداوند بر باز آفرینی وی در عالم آخرت است.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده ثمّ إلیه ترجعون

این آیه، به قرینه آیه بعد ـ که درباره برپایی قیامت است ـ درصدد اثبات معاد از طریق توجه دادن به خلقتِ نخستینِ انسان ها است.

4 - مرگ، سرنوشت همه انسان ها است.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده

5 - انسان ها، پس از باز آفرینی در عالم آخرت، به سوی خداوند باز می گردند.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده ثمّ إلیه ترجعون

6 - معاد انسان ها، جسمانی است.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده ثمّ إلیه ترجعون

مرجع ضمیر «یعیده»، واژه «الخلق» (انسان ها) است. الخلق، در لغت، به معنای مخلوقی است که دارای صورت، شکل و هیبت قابل رؤیت باشد (مفردات راغب).

7 - خداوند، مبدأ انسان ها و مرجع نهایی آنها است.

اللّه یبدؤا الخلق ثمّ یعیده ثمّ إلیه ترجعون

کلمه «ترجعون» از ریشه «رجوع» است و طبق گفته راغب، رجوع، بازگشت به جایی است که مبدأ و شروع بوده است.

8 - بازگشت قهری تمامی آدمیان، به سوی خدا است.

ثمّ إلیه ترجعون

مجهول آورده شدن فعل «ترجعون» (بازگشت داده خواهید شد) می تواند اشاره به قهری بودن بازگشت داشته باشد.

9 - خداوند، عالَم آفرینش را پس از انتهای اجل آن، به حالت قبل از خلقت اش بازمی گرداند.

ثمّ إلیه ترجعون

احتمال دارد مراد از «الخلق» عالَم آفرینش و مراد از «یعیده» (باز می گرداند آن را) بازگرداندن او به حالت نخستین باشد. جمله «ثمّ إلیه ترجعون» ـ که خطاب به انسان ها است ـ اشاره دارد به این که انسان ها، از میان موجودات عالَم، به سوی خدا بازگردانده می شوند.

آفرینش

فرجام آفرینش 9; بازگشت آفرینش به حالت اول 9

انسان

حدوث انسان ها 2; خالق انسان ها1; خلقت ابتدایی انسان ها 3; فرجام انسان 4، 5، 7، 8; فناپذیری انسان 2; مبدأ انسان ها 7; مرگ انسان ها 4; معاد انسان ها 3، 5; منشأ معاد انسان ها 1

بازگشت به خدا 5، 7

حتمیت بازگشت به خدا 5، 7 8

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 7

خدا

افعال خدا 1، 9; خالقیت خدا 1; نشانه های قدرت خدا 3

مرگ

حتمیت مرگ 4

معاد

معاد جسمانی 6