تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَی وَلَا تَضَعُ إِلَّا بعِلْمِهِ وَمَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسیرٌ
و خدا شما را از خاکی [فاقد حیات] سپس از نطفه ای آفرید، آن گاه شما را زوج هایی قرار داد و هیچ ماده ای باردار نمی شود و [بار خود را] نمی نهد جز با علم او و هیچ سال خورده ای عمر طولانی نمی یابد و از عمرش کم نمی شود مگر این که در مکتوبی (لوح محفوظ) ثبت است، همانا این [ثبت احوال] بر خداوند آسان است.
1 - خدا، خالق و آفریننده انسان ها
و اللّه خلقکم
2 - خاک، ماده و عنصر نخستین آفرینش انسان ها است.
و اللّه خلقکم من تراب
3 - نطفه، خمیر مایه و منشأ آفرینش انسان ها است.
خلقکم ... من نطفة
4 - نطفه انسان، موجودی پست و بی ارزش
من نطفة
تنکیر «نطفة» دلالت بر تحقیر می کند.
5 - عوامل طبیعی، مجرای اراده خداوند
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفة
6 - خداوند، انسان ها را زوج زوج (زن و مرد) آفرید.
ثمّ جعلکم أزوجًا
7 - همسرگزینی و ازدواج زن و مرد، مطابق با سرشت آدمی و در راستای اصل آفرینش است.
و اللّه خلقکم ... ثمّ جعلکم أزوجًا
تأکید خداوند بر این حقیقت که انسان ها را جفت جفت و به صورت زن و مرد آفرید، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
8 - آفرینش آدم(ع) از خاک و انسان از نطفه و در قالب زن و مرد، از نشانه های قدرت خدا و یکتایی او است.
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ جعلکم أزوجًا
9 - احاطه علمی خداوند بر باردار شدن زنان و نیز بر نوزادان آنها
و ما تحمل من أُنثی و لاتضع إلاّبعلمه
10 - مقدار عمر تمامی انسان ها و کم و زیاد شدن آن، در نوشته ای (لوح محفوظ) ثبت و مشخص است.
و ما یعمّر من معمّر و لاینقص من عمره إلاّ فی کتـب
در این که مقصود از «کتاب» چیست، مفسران اختلاف نظر دارند و چند مصداق برای آن ذکر کرده اند; ولی بیشتر آنان یکی از مصادیق آن را «لوح محفوظ» دانسته اند.
11 - امکان کم و زیاد شدن عمر طبیعی انسان ها
و ما یعمّر من معمّر و لاینقص من عمره إلاّ فی کتـب
12 - آگاهی کامل خداوند از عمر آدمی و کم و زیاد شدن آن
و لاتضع إلاّ بعلمه و ما یعمّر من معمّر و لاینقص من عمره إلاّ فی کتـب
13 - وجود عواملی چند (بیرون از عوامل طبیعی)، برای کم و زیاد شدن عمر انسان ها
و ما یعمّر من معمّر و لاینقص من عمره إلاّ فی کتـب
بیشتر مفسران بر این عقیده اند که این آیه، به عوامل غیر طبیعی اشاره دارد که در کم و زیاد شده عمر آدمی مؤثر می باشد; مانند: صله رحم که در ازدیاد عمر طبیعی انسان ها و گناه زنا که در کاسته شدن آن و یا مرگ ناگهانی تأثیر می گذارد.
14 - آفرینش انسان در قالب مرد و زن و آگاهی از بارداری و زایمان زنان و مقدار عمر آدمی، کاری آسان برای خداوند
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفة ... و ما یعمّر من معمّر و لاینقص من عمره إلاّ فی کتـب إنّ ذلک علی اللّه یسیر
15 - آفرینش انسان در قالب زن و مرد و آگاهی از بارداری و زایمان زنان و مقدار عمر آدمی، نشانه توانایی خداوند بر برپایی قیامت و احیای مجدد انسان ها
و اللّه خلقکم من تراب ثمّ من نطفة ... إنّ ذلک علی اللّه یسیر
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه، در سلسله آیاتی قرار دارد که در صدد اثبات قدرت مطلق خدا و نیز توانایی او بر احیای مردگان می باشد; مانند آیه «و اللّه الذی أرسل الریاح... فأحیینا به الأرض بعد موتها کذلک النشور»
آدم(ع)
عنصر خلقت آدم(ع) 8
ازدواج
فطریت ازدواج 7
انسان
انسان از خاک 2; بی ارزشی نطفه انسان 4; خالق انسان ها 1; خلقت انسان 6، 14; زوجیت انسان ها 6، 14، 15; عمر انسان ها 11; عنصر خلقت انسان 2، 8; فطریات انسان 7; مدت عمر انسان 14; منشأ خلقت انسان 3
توحید
دلایل توحید 8
خاک
نقش خاک 2، 8
خدا
احاطه علمی خدا 9; افعال خدا 6; خالقیت خدا 1، 6، 14; علم خدا به جنین 9; علم خدا به عمر انسانها 12; مجاری اراده خدا 5; نشانه های قدرت خدا 8، 15
زنان
بارداری زنان 9; زایمان زنان 14
عمر
امکان طول عمر 11; امکان کوتاهی عمر 11; تقدیر عمر 10; عوامل طول عمر 13; عوامل کوتاهی عمر 13
عوامل طبیعی
نقش عوامل طبیعی 5، 13
لوح محفوظ 10
مردگان
احیای مردگان 15
معاد
دلایل معاد 15
نطفه
نقش نطفه 3، 8
تصاویر ضمیمه
