تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلَّا مَن ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْنًا بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ

مگر کسی که ستم کند آن گاه بعد از بدی، نیکی را جایگزین [آن] سازد که همانا من آمرزنده و صاحب رحمتم.

 

1 - تنها ظالمان و گنه کاران در معرض خطر کیفر و عقاب الهی

 

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنَا

از مفهوم «لایخاف لدیّ المرسلون» استفاده می شود که غیر از رسولان، هیچ شخص دیگری از عقاب الهی در امان نیست. عبارت «إلاّ من ظلم...» استثنا از این مفاد است; یعنی، همه ظالمان در معرض خطر قرار دارند، مگر کسانی که ستم کردند ولی آن را با انجام خوبی ها جبران نمودند.

 

2 - توبه و انجام عمل صالح، از میان برنده آثار سوء ظلم و گناه

 

إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنَا بعد سوء

«تبدیل» (مصدر «بدّل») به معنای جایگزین کردن است. جایگزینی وقتی تحقق می یابد که یکی برود و دیگری جای آن را بگیرد. گفتنی است که مراد از «ظلم» در آیه شریفه، مطلق معصیت است و مراد از «حُسن» هم می تواند توبه باشد و هم عمل صالح; یعنی، «لکن آنان که با ارتکاب گناه مرتکب ظلم شدند ولی بعداً توبه [یا عمل صالح] را جایگزین آن نمودند بدانند که من غفور و رحیم هستم و آنان را می بخشم و مورد رحمت خویش قرار می دهم. بنابراین آنان نیز بعد از این از چیزی نترسند.

 

3 - توبه کنندگان، در امان از کیفر و عقاب الهی

 

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّ من ظلم ثمّ بدّل حسنَا بعد سوء فإنّی غفور رحیم

 

4 - پذیرش توبه گنه کاران، وعده اکید خدا به آنان

 

إلاّ من ظلم ثمّ بدّل حسنَا ... فإنّی غفور رحیم

 

5 - ارتکاب گناه، ظلم و درپی دارنده کیفر الهی

 

لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

 

6 - رسولان الهی، مبرّا از ظلم و گناه

 

إنّی لایخاف لدیّ المرسلون . إلاّمن ظلم

 

7 - توبه و نیکی پس از گناه و ظلم، موجب بهره مندی از رحمت و غفران الهی

 

إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم

 

8 - ظالمان و گنه کارانِ غافل از جبران بدی های خویش، از بخشش و رحمت خداوند محروم اند.

 

إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنا بعد سوء فإنّی غفور رحیم

از این که خداوند، تنها به توبه کنندگان و جبران کنندگان بدی های خویش، نوید غفران و رحمت داده است، مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

9 - خداوند، غفور (آمرزنده) و رحیم (مهربان) است.

 

فإنّی غفور رحیم

آمرزش

عوامل آمرزش 7; محرومان از آمرزش 8

اسماوصفات

رحیم 9; غفور 9

انبیا

انبیا و ظلم 6; انبیا و گناه 6; تنزیه انبیا 6; عصمت انبیا 6

تائبان

امنیت تائبان 3

توبه

آثار توبه 2، 7; وعده قبول توبه 4

خدا

آمرزشهای خدا 8; رحمت خدا 7، 8; مصونیت از کیفرهای خدا 3; وعده های خدا 4

رحمت

عوامل رحمت 7; محرومان از رحمت 8

ظالمان

کیفر ظالمان 1; محرومیت ظالمان غافل 8

ظلم

موارد ظلم 5; موانع کیفر ظلم 2

عمل صالح

آثار عمل صالح 2، 7

کیفر

عوامل کیفر 5

گناه

آثار گناه 5; موانع کیفر گناه 2

گناهکاران

کیفر گناهکاران 1; محرومیت گناهکاران غافل 8