تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 28 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
ضَرَبَ لَکُم مَّثَلًا مِنْ أَنفُسکُمْ هَل لَّکُم مِّن مَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم مِّن شُرَکَاء فِی مَا رَزَقْنَاکُمْ فَأَنتُمْ فِیهِ سَوَاء تَخَافُونَهُمْ کَخِیفَتِکُمْ أَنفُسَکُمْ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ
[خدا] از حال خودتان برای شما مثلی زده است: آیا از بردگانتان در آنچه به شما عطا کرده ایم شریکانی دارید که شما در آن باهم برابر باشید و همان طور که از یکدیگر می ترسید [که مال مشترک را به خود اختصاص دهند] از بردگان نیز بترسید؟ [البته نه، پس چگونه ممکن است مملوک خدا شریک او باشد؟!] بدین گونه آیات خود را برای مردمی که عقل را به کار می گیرند تبیین می کنیم.
1 - معبودان باطل و جعلی، در مقایسه با خداوند، همانند بردگان زر خرید در برابر مالک خویش اند.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فأنتم فیه سواء
مثلی که در آیه آورده شده است، به قرینه آیات سابق ـ که درباره اثبات خداوند و وحدانیت بود ـ برای نفی معبودانی است که مشرکان، آنان را در برابر خداوند، انتخاب کرده بودند.
2 - موجودات هستی، در مدیریت و تدبیر جهان، نقشی ندارند.
هل لکم من ما ملکت ... کخیفتکم أنفسکم
3 - هر معبودی به عنوان شریک برای خداوند گرفته شود، مخلوق است و شایسته معبود شدن نیست.
ضرب لکم مثلاً من أنفسکم هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء
مثالی که در آیه آمده است، هرگونه شرکتِ بَرده در اموال مالک بَرده را نفی می کند. چنین نفی ای به خاطر مملوکیت بَرده و در نتیجه، شایسته نبودن وی برای برابری و همسان شدن با مالک است. این مثل، در صدد تفهیم این نکته است که هر معبودی که شریک برای خداوند قرار داده شود، خود، مملوک خدا است و در نتیجه، شایستگی شریک شدن با او را ندارد.
4 - ملک خداوند بودن تمامی موجودات، با شریک خدا قرار دادن هر یک ازآنها، ناسازگار است.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم ... تخافونهم کخیفتکم أنفسکم
5 - استفاده از تمثیل، جهت تفهیم معارف والای دینی، از روش های تبلیغی قرآن
ضرب لکم مثلاً من أنفسکم ... کذلک نفصّل الأیـت
لام «لکم» برای تعلیل و در نتیجه، بیان کننده این نکته است که بیان مَثَل ها، به خاطر تفهیم دقیق است. «من» در «من أنفسکم» برای ابتدا و به منظور بیان این است که مَثَل از خود شما زده می شود که دقیقاً برایتان قابل فهم است.
6 - به کارگیری تمثیل و تشبیه، برای بیان دقیق مبانی دینی، امری سودمند و مفید
ضرب لکم مثلاً
7 - قرآن کریم از شیوه های گوناگون استفاده می کند تا مشرکان را برای دست کشیدن از معبودهای ساخته دست خویش قانع کند.
و من ءایـته أن خلقکم ... و أن خلق لکم ... خلق السمـوت ... یریکم البرق ... أن تقوم السماء ... یبدؤا الخلق ... ضرب لکم مثلاً من أنفسکم
پس از اقامه دلیل های روشن برای اثبات وحدانیت خداوند، روی آوردن به بیان تمثیلی و عامیانه کردن مطلب، جهت تفهیم پوچی معبودهای جعلی، حکایت از حقیقت یاد شده می کند.
8 - استفاده از روش های ساده و همگانی در تبلیغ مفاهیم دین، امری شایسته است.
ضرب لکم مثلاً من أنفسکم
9 - مردم، در صدر اسلام، با نظام برده داری آشنا بودند و همسان نبودن حقوق برده با مالک اش را قبول داشتند.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فأنتم فیه سواء
10 - مالکیت انسان بر بَرده، جایز و مشروع است.
ما ملکت أیمـنکم
11 - بَردگان، جزئی از دارایی مالکان خویش اند.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فأنتم فیه سواء
12 - انسان ها، به رغم این که امکانات شان خدادادی است، حاضر نیستند بَرده ها و موجودات زیردست شان را در آنها سهیم کنند.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فأنتم فیه سواء
13 - بردگان، از حقِّ مالکیت و تصرف مستقل، بی بهره و محروم اند.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فأنتم فیه سواء
14 - اموال و دارایی انسان ها، روزی خدادادی است.
شرکاء فی ما رزقنـکم
15 - شریک داشتن در اموال و امکانات دلهره آفرین است.
هل لکم ... شرکاء ... تخافونهم کخیفتکم أنفسکم
16 - انسان ها، طبیعتاً، نگران از دست رفتن حقوق خویش از سوی همسانان خودند.
تخافونهم کخیفتکم أنفسکم
17 - خداوند، هیچ گونه ترسی از بندگان خود ندارد.
ضرب لکم مثلاً ... تخافونهم کخیفتکم أنفسکم
این که در مَثَل، برای نفی شریک از خداوند، موضوع ترس انسان ها را از هم و نترسیدن آنها را از بَردگان شان مطرح کرده است، می تواند رساننده نکته یاد شده باشد.
18 - بَردگان، در دید اعراب عصر بعثت، فاقد هرگونه هویت و ارزش بودند.
هل لکم ... تخافونهم کخیفتکم أنفسکم
از این که مشرکان، از ناحیه بردگان خویش، یا احساس نگرانی نداشتند و یا چندان قابل توجه نبود، استفاده می شود که آنان را دارای قدر و منزلت نمی دانستند.
19 - شریک قرار دادن موجودات مخلوق برای خداوند، با بی همتایی او و داشتن عالی ترین صفات، ناسازگار است.
و له المثل الأعلی ... ضرب لکم مثلاً ... هل لکم من ما ملکت أیمـنکم من شرکاء ... فأنتم فیه سواء
20 - خداوند، به تشریح و تبیین آیات خود برای مردم، با استفاده از تمثیل های روشن، اهتمام دارد.
ضرب لکم مثلاً ... کذلک نفصّل الأیـت
21 - خردورزان، تنها گروه بهره مند از تمثیلات و تشبیهات قرآنی اند.
ضرب لکم مثلاً ... کذلک نفصّل الأیـت لقوم یعقلون
22 - آیات خدا و معارف دینی، به وسیله عقل، قابل درک و فهم است.
نفصّل الأیـت لقوم یعقلون
آفرینش
تدبیر آفرینش 2
آیات خدا
روش تبیین آیات خدا 20; فهم آیات خدا 22
احکام 10، 11، 13
اضطراب
عوامل اضطراب 15
اعراب
بینش اعراب دوران بعثت 18
امکانات مادی
مالکیت بر امکانات مادی 12; منشأ امکانات مادی 12
انسان
ترس انسان ها 16; طبع انسان ها 12، 16
برده
احکام برده 10، 11، 13; برده در صدراسلام 18; حقوق برده 9; مالکیت بر برده 10; مالکیت برده 13; مملوکیت برده 11
برده داری
برده داری در صدراسلام 9
تبلیغ
بلاغت در تبلیغ 8; روش تبلیغ 5، 7، 8
تشبیهات قرآن
تشبیه به برده 1; تشبیه معبودان باطل 1
ثروت
منشأ ثروت 14
حر
حقوق حر 9
خدا
آثار مالکیت خدا 4; بی نظیری صفات خدا 19; خدا و ترس 17; خدا و شریک 4; رازقیت خدا 14; صفات خدا 17
دین
روش تبیین دین 6; روشهای تفهیم دین 5; فهم دین 22
روزی
منشأ روزی 14
شرک
آثار شرک 19
شرکت
آثار شرکت 15
عاقلان
عاقلان و مثالهای قرآن 21
عقل
نقش عقل 22
قرآن
استفاده از مثالهای قرآن 21; تشبیهات قرآن 1
مثال
فواید مثال 5، 6، 20
مشرکان
روش اقناع مشرکان 7; عجز معبودان مشرکان 1
معبودان باطل
مجعول بودن معبودان باطل 3، 7
موجودات
مالک موجودات 4
تصاویر ضمیمه
