تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 77 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع کنید و سجده آورید و پروردگارتان را بپرستید و کار خیر انجام دهید، باشد که ظفرمند گردید.

 

1 - فراخوانی اهل ایمان به اقامه نماز از سوی خداوند

یـأیّها الذین ءامنوا ارکعوا و اسجدوا

«رکوع» (مصدر «ارکعوا») و نیز «سجود» (مصدر «اسجدوا») به معنای خضوع و اظهار تذلل می باشد; لکن رکوع اظهار تذلل به صورت خم شدن و سجود اظهار خضوع به صورت بر زمین گذاشتن پیشانی است. متعلق «ارکعوا» و «اسجدوا» حذف شده و تقدیر آن به قرینه «و اعبدوا ربّکم»، «ارکعوا و اسجدوا لربّکم» می باشد. گفتنی است اظهار خضوع برای خداوند به صورت رکوع و سجود، در موارد دیگر «صلاة» نامیده شده است. بنابراین «ارکعوا و اسجدوا» کنایه از «صلّوا» می باشد.

 

2 - نماز، با اهمیت ترین عبادت و والاترین جلوه پرستش خداوند

یـأیّها الذین ءامنوا ارکعوا و اسجدوا و اعبدوا ربّکم

با توجه به این که نماز از مصداق های عبادت است و جمله «اعبدوا ربّکم» شامل آن نیز می شود، ذکر جداگانه آن پیش از «اعبدوا ربّکم»، بیانگر اهمیت خاص این عبادت و ارزش والاتر آن در نزد خداوند است.

 

3 - اظهار تذلل و خضوع در پیشگاه خداوند، روح و حقیقت نماز

یـأیّها الذین ءامنوا ارکعوا و اسجدوا

 

4 - خدا، پروردگار انسان ها

یـأیّها الذین ءامنوا ... و اعبدوا ربّکم

 

5 - لزوم اطاعت بی چون و چرا از فرمان های خداوند

و اعبدوا ربّکم

«عبادة و عبودیة» (مصدر «اعبدوا»)، به معنای طاعت و بندگی کردن است. بنابراین «و اعبدوا ربّکم»; یعنی، پروردگارتان را بندگی کنید. مقصود این که خدا، بدان جهت که «پروردگار» است، مؤمنان باید خود را عبد و بنده او قرار دهند و مطیع و فرمانبردار بی چون و چرای فرمان ها و دستورات او باشند.

 

6 - اقتضای ایمان و قبول پروردگاری خداوند، بنده او شدن و دستورات او را بی چون و چرا و از سر تسلیم انجام دادن است.

یـأیّها الذین ءامنوا ... و اعبدوا ربّکم

 

7 - انجام دادن کارهای نیک، توصیه خداوند به مؤمنان

و افعلوا الخیر

 

8 - اقامه نماز، عبودیت و بندگی خدا و انجام کارهای نیک، مشخصه های جامعه اسلامی

یـأیّها الذین ءامنوا ... و افعلوا الخیر

 

9 - توانایی انسان بر شناخت نیک و بد

و افعلوا الخیر

در جمله یاد شده خداوند، مؤمنان را به انجام دادن کار نیک توصیه کرده; اما سخنی از این به میان نیاورده است که کدام عمل، نیک و کدام عمل، بد است و اصولاً معیار نیکی و بدی در اعمال چیست؟ این می تواند بدان جهت باشد که انسان خود مستقلاً می تواند حسن و قبح و نیکی و بدی را بشناسد.

 

10 - اقامه نماز، طاعت و بندگی خدا و انجام کار نیک، مایه فلاح و رستگاری انسان ها است.

ارکعوا ... لعلّکم تفلحون

 

11 - مؤمنان، همواره باید میان بیم و امید به سر برند و به اعمال نیک مغرور نشوند.

یـأیّها الذین ءامنوا ارکعوا ... لعلّکم تفلحون

 

12 - «عن سماعة قال: سألته عن الرکوع و السجود هل نزل فی القرآن فقال: نعم قول اللّه عزّوجلّ«یاأیّها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا» فقلت: فکیف حدّ الرکوع و السجود؟ فقال: أمّا ما یجزیک من الرکوع فثلاث تسبیحات تقول: سبحان اللّه سبحان اللّه ثلاثاً ...;

سماعه می گوید: از امام(ع) پرسیدم: آیا در باره رکوع و سجود در قرآن چیزی نازل شده است؟ فرمود: آری! خداوند عزّوجلّ می فرماید: «یاأیّها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا» به آن حضرت گفتم: حدّ رکوع و سجود چیست؟ فرمود: آن مقدار ذکری که در رکوع برای تو کافی است، سه دفعه تسبیحات است. می گویی: سبحان اللّه سبحان اللّه تا سه دفعه».(1)

 

13 - «عن أبی عبد اللّه(ع) ... و فرض علی الوجه السجود له باللیل والنهار فی مواقیت الصلاة فقال: «یاأیها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا...»;

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: ... خداوند، سجده برای خود را در شب و روز به هنگام اوقات نماز، بر صورت واجب گردانید و فرمود: «یاأیّها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا...»».(2)

احکام 12

اطاعت

آثار اطاعت از خدا 10; اهمیت اطاعت از خدا 5; زمینه اطاعت از خدا 6

انسان

استعداد انسان 9; مربی انسان ها 4

ایمان

آثار ایمان به ربوبیت خدا 6

جامعه اسلامی

عبودیت در جامعه اسلامی 8; ویژگیهای جامعه اسلامی 8

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 4

خدا

توصیه های خدا 7; خضوع بر خدا 3; دعوتهای خدا 1; ربوبیت خدا 4; سجده بر خدا 13

رستگاری

عوامل رستگاری 10

رکوع

احکام رکوع 12; اذکار رکوع 12

روایت 12، 13

سجده

احکام سجده 12; اذکار سجده 12

عبادت

مهمترین عبادت 2

عبودیت

زمینه عبودیت 6

عمل

آثار عمل خیر 10; انجام عمل خیر 8; تشخیص عمل خیر 9; تشخیص عمل ناپسند 9; تکبر بر عمل خیر 11; توصیه به عمل خیر 7

مؤمنان

امیدواری مؤمنان 11; ترس مؤمنان 11; دعوت از مؤمنان 1; مسؤولیت مؤمنان 11

نماز

آثار برپایی نماز 10; اهمیت نماز 2; برپایی نماز 8; حقیقت نماز 3; دعوت به نماز 1

پی نوشت ها :

1. تهذیب، ج 2، ص 77، ح 55، مسلسل 287; تفسیر برهان، ج 3، ص 104، ح 1.

2. کافی، ج 2، ص 36، ح 1; نورالثقلین، ج 3، ص 520، ح 220.