تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 72 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَإِذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِ الَّذینَ کَفَرُوا الْمُنکَرَ یَکَادُونَ یَسْطُونَ بالَّذینَ یَتْلُونَ عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا قُلْ أَفَأُنَبِّئُکُم بشَرٍّ مِّن ذَلِکُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذینَ کَفَرُوا وَبئْسَ الْمَصِیرُ
و چون آیات روشنگر ما بر آنان خوانده شود، در چهره های کسانی که کفر ورزیده اند ترشرویی و خشم را می شناسی [به گونه ای که] نزدیک است به آنان که آیات ما را برایشان می خوانند حمله کنند. بگو: آیا شما را به [چیزی] بدتر از این خبر دهم؟ [آن ]آتش است که خدا به کسانی که کفر ورزیده اند آن را وعده داده است و چه بد سرانجامی است.
1 - قرآن، دارای ساختاری بندبند که هر بند آن «آیه» نامیده می شود.
و إذا تتلی علیهم ءایـتنا بیّنـت
2 - آیات قرآن، روشن، قابل فهم و به دور از هرگونه ابهام
و إذا تتلی علیهم ءایـتنا بیّنـت
«بینات» (جمع «بینة») حال برای «آیاتنا» و «بینة» (مؤنث «بیّن») به معنای روشن و واضح الدلاله است.
3 - تعصب کورکورانه و جاهلانه مشرکان صدراسلام نسبت به مرام شرک، و خشم و کینه آنان نسبت به معارف الهی قرآن
و إذا تتلی علیهم ءایـتنا بیّنـت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
«منکر» (مرادف «انکار») مصدر میمی و به معنای ناخرسندی و کراهت است; یعنی، هر گاه آیات روشن ما بر آنان تلاوت شود، آثار کراهت و ناخشنودی را در چهره کافران تشخیص می دهی.
4 - فراخوانده شدن مردم صدراسلام به توحید و تلاوت شدن آیات قرآن بر آنان از سوی مؤمنان
و إذا تتلی علیهم ءایـتنا ... بالذین یتلون علیهم ءایـتنا
5 - خشمگین شدن کافران صدراسلام و ظهور آثار کینه و نفرت در چهره آنان، به هنگام شنیدن آیات قرآن و معارف توحیدی آن
و إذا تتلی علیهم ءایـتنا بیّنـت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر
6 - بر افروختگی مشرکان با شنیدن آیات قرآن و خشم حاصل از آن، به حدی بود که آنان را در آستانه حمله و تهاجم به کسانی قرار می داد که آیات قرآن را بر آنها تلاوت می کردند.
یکادون یسطون بالذین یتلون علیهم ءایـتنا
«سَطْو» (مصدر «یسطون») به معنای تهاجم و حمله است; یعنی، چیزی نمانده که مشرکان با کسانی که آیات ما را بر آنان می خوانند گلاویز شوند.
7 - استهزا و ریشخند کفرپیشگان کینه توز صدراسلام از سوی خداوند
قل أفأنبّئکم بشرّ من ذلکم النار
استفهام در «أفأنبّئکم» برای استهزا و ریشخند و «تنبئة» (مصدر «أُنبّأ») به معنای خبر دادن است. «ذلکم» نیز به حالت درهم رفتگی چهره مشرکان به هنگام شنیدن آیات توحیدی قرآن اشاره دارد.
8 - تهدید شدن مشرکان کینه توز به آتش دوزخ، از سوی پیامبر(ص) و به دستور خداوند
قل أفأنبّئکم بشرّ من ذلکم النار
9 - چهره های کفرپیشگان در دوزخ، بسیار گرفته و درهم کشیده خواهد بود.
قل أفأنبّئکم بشرّ من ذلکم النار
10 - آتش دوزخ، وعده الهی به کافران و سرانجام شوم آنان
النار وعدها اللّه الذین کفروا
11 - دوزخ، بازگشتگاه و سرانجام کافران
و بئس المصیر
«مصیر» به معنای عاقبت کار و نیز به معنای مرجع و محل بازگشت می آید.
12 - دوزخ، جایگاهی بد برای دوزخیان
و بئس المصیر
اسلام
تاریخ صدر اسلام 4، 5
انذار
انذار از جهنم 8
توحید
دعوت به توحید 4
جهنم
آتش جهنم 8; شومی جهنم 12
جهنمیان
فرجام شوم جهنمیان 12
خدا
استهزاهای خدا 7; اوامر خدا 8; وعیدهای خدا 10
قرآن
آیه بندی قرآن 1; دشمنان قرآن 3، 5، 6; ساختار قرآن 1; سهولت فهم قرآن 2; وضوح قرآن 2; ویژگیهای قرآن 1
کافران
استهزای کافران صدراسلام 7; دشمنی کافران صدراسلام 5، 6; روش برخورد کافران صدراسلام 5; زمینه غضب کافران صدراسلام 5; سیمای کافران در جهنم 9; شدت غضب کافران صدراسلام 6; فرجام شوم کافران 10; فرجام کافران 11; کافران در جهنم 10، 11; کافران صدراسلام هنگام تلاوت قرآن 5، 6
مؤمنان
دعوتهای مؤمنان 4
محمد(ص)
انذارهای محمد(ص) 8
مردم
تلاوت قرآن بر مردم صدراسلام 4; دعوت از مردم صدراسلام 4
مشرکان
انذار مشرکان صدراسلام 8; تعصب مشرکان صدراسلام 3; دشمنی مشرکان صدراسلام 3
تصاویر ضمیمه
