تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 53 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لِیَجْعَلَ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذینَ فِی قُلُوبهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسیَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ لَفِی شقَاقٍ بَعِیدٍ

[این جریان] برای آن بود که خدا آنچه را شیطان القا می کند، برای آنان که در قلب هایشان مرضی هست و برای سخت دلان آزمایشی قرار دهد، و بی تردید ستمکاران در ستیزی دور [از حقیقت ]قرار دارند;

1 - حکمت آزاد گذاشته شدن شیطان از سوی خداوند، برای القای شبهات پیرامون آیات الهی، این بود که افراد بیمار دل و قسی القلب گمراه شوند و گرفتار دام فتنه های شیطان گردند.

و ما أرسلنا من قبلک ... ألقی الشیطـن فی أُمنیّته ... لیجعل ... و القاسیة قلوبهم

«فتنة» برای بیان چند معنا به کار می رود: یکی از معانی آن ـ که در آیه فوق به همان معنا به کار رفته است ـ اضلال و گمراه کردن است. بنابراین معنای جمله فوق چنین می شود: «تا خدا آنچه را که شیطان القا می کند، برای کسانی که در دل هایشان بیماری است و نیز برای کسانی که سنگدل اند، مایه گمراهی قرار دهد». گفتنی است که از آیهء پیش دو مطلب استفاده می شود: 1ـ خداوند اجازه می داد تا شیطان درآیات وحی ـ که توسط پیامبران تلاوت می شد ـ القای شبهه کند. 2ـ خداوند شبهه های شیطان را محو می کرد و از چهره آیاتش می زدود. آیه موردبحث تعلیل برای مطلب اول است; یعنی، خداوند بدان جهت اذن می داد که شیطان در تلاوت آیات شبهه آفرینی کند تا آنها را مایه ضلالت و گمراهی بیماردلان و سنگ دلان قرار دهد.

2 - بیمار دلی و قساوت، زمینه ای مناسب برای قرار گرفتن در دام فتنه ها و اغواگری های شیطان

لیجعل ما یلقی الشیطـن فتنة ... و القاسیة قلوبهم

3 - جبهه کفر و شرک در طول تاریخ، متشکل از انسان هایی بیمار دل و قسی القلب

و ما أرسلنا من قبلک من رسول ... للذین فی قلوبهم مرض و القاسیة قلوبهم

4 - بیمار دلان و افراد سنگ دل، مردمانی ظالم و بی دادگر

للذین فی قلوبهم مرض و القاسیة قلوبهم و إنّ الظـلمین لفی شقاق بعید

مراد از «ستمگران» افراد بیمار دل و قسی القلب است و «شقاق» به معنای مخالفت و ستیزه جویی می باشد. «بعید» صفت «شقاق» و به معنای دور و دراز است; یعنی، این گروه ستمگر، در ستیزجویی دور و درازی با حق هستند; مقصود این که فاصله میان آنها و حق، چنان زیاد است که نباید هیچ گونه امیدی به دست برداشتن آنها از مخالفت و ستیزه جویی با آن داشت. در واقع، این توصیه ای است به پیامبر(ص) که از آنها قطع امید کند و به ایمان آوردن آنان دل نبندد.

5 - مخالفان پیامبر(ص) در صدراسلام، مردمانی بودند بیمار دل، قسی القلب و ستم پیشه.

لیجعل ما یلقی الشیطـن ... و إنّ الظـلمین لفی شقاق بعید

6 - بی دادگران کفرپیشه تاریخ، مردمانی حق ستیز و غیر قابل آشتی با آیات وحی و رسولان الهی

و إنّ الظـلمین لفی شقاق بعید

7 - توصیه خداوند به پیامبر(ص)، مبنی بر این که از حق ستیزان بیماردل و قسی القلب قطع امید کند و به ایمان آوردن آنان دل نبندد.

و إنّ الظـلمین لفی شقاق بعید

آیات خدا

دشمنان آیات خدا 6

اسلام

تاریخ صدر اسلام 5

اغواپذیری

زمینه اغواپذیری 2

انبیا

دشمنان انبیا 6

بیماردلان

اغواپذیری بیماردلان 1; زمینه گمراهی بیماردلان 1; ظلم بیماردلان 4; یأس از ایمان بیماردلان 7

حق ستیزان

یأس از ایمان حق ستیزان 7

خدا

توصیه های خدا 7

سختدلان

اغواپذیری سختدلان 1; زمینه گمراهی سختدلان 1; ظلم سختدلان 4; یأس از ایمان سختدلان 7

شیطان

آثار اغواگری شیطان 2; فلسفه آزادی شیطان 1

ظالمان 4

حق ستیزی ظالمان 6؛شمنی ظالمان 6

قلب

آثار بیماری قلب 2; آثار قساوت قلب 2

کافران

بیمار دلی کافران 3; حق ستیزی کافران 6; دشمنی کافران 6; قساوت قلب کافران 3

محمد(ص)

بیماردلی مخالفان محمد(ص) 5; توصیه به محمد(ص) 7; ظلم مخالفان محمد(ص) 5; قساوت قلب مخالفان محمد(ص) 5

مشرکان

بیماردلی مشرکان 3; قساوت قلب مشرکان 3