تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 78 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادهِ هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَدَاء عَلَی النَّاس فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاعْتَصِمُوا باللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَی وَنِعْمَ النَّصِیرُ

و در راه خدا جهاد و کوشش کنید چنان که حقّ جهاد و کوشش در راه او است; او شما را برگزید و در دین بر شما هیچ تنگی و سختی قرار نداد، همچون آیین پدرتان ابراهیم. او شما را پیش از این اهل تسلیم نام نهاد و در این [قرآن نیز به این نام خوانده شده اید ]تا این رسول بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید. پس نماز را به پادارید و زکات بدهید و به خدا تمسّک جویید. او صاحب اختیار شما است، چه خوب صاحب اختیاری و چه خوب یاری دهنده ای.

1 - جهاد خالصانه و همه جانبه (جهاد با جان و مال) در راه خدا، توصیه الهی به اهل ایمان

و جـهدوا فی اللّه حقّ جهاده

تقیید «جاهدوا» به «حقّ جهاده»، ظهور در این معنا دارد که مؤمنان باید تمامی توان خود را در راه خدا به کار گیرند و هرچه دارند (جان و مال) در این راه نثار کنند.

2 - ارزش جهاد، به در راه خدا بودن آن است.

و جـهدوا فی اللّه

3 - امت اسلام، امتی برگزیده

هو اجتبیکم

«إجتباء» به معنای برگزیدن است.

4 - اسلام، نعمتی خدادادی و منّتی الهی بر مؤمنان

یـأیّها الذین ءامنوا ... هو اجتبیکم

تقدیر «هو اجتباکم» به قرینه جمله «و ما جعل علیکم فی الدین من حرج» می تواند «هو اجتباکم للدین» باشد; یعنی، خدا است که شما را برای دین خود برگزید و توفیق ایمان را به شما عطا کرد; وگرنه شما نیز مانند دیگران کافر و مشرک بودید.

5 - احکام شریعت اسلام، تکالیفی آسان و پیراسته از هر گونه عسر و حرج

و ما جعل علیکم فی الدین من حرج

6 - احکام الهی در شریعت اسلام، احکامی انعطاف پذیر است و در صورت مواجه شدن مکلف با عسر و حرج، جای خود را به حکمی دیگر (احکام ثانوی) ـ که مایه عسر و حرج نباشد ـ می دهد.

و ما جعل علیکم فی الدین من حرج

لازمه نفی حرج از دین، این است که اگر مکلف در انجام تکلیفی مواجه با حرج شد، آن تکلیف ساقط گشته و جای خود را به حکم دیگری که مایه حرج نباشد بدهد.

7 - جهاد در راه خدا، حکمی بیرون از قاعده نفی حرج

و جـهدوا فی اللّه حقّ جهاده ... و ما جعل علیکم فی الدین من حرج

جمله های «هو اجتباکم» و «و ما جعل علیکم فی الدین من حرج» ظاهراً تعلیل برای جمله «و جاهدوا فی اللّه حقّ جهاده» است; یعنی، بدان حهت که شریعت اسلام، شریعتی سهل و آسان و پیراسته از هرگونه عسر و حرج است، پس باید در راه عمل به آن نهایت کوشش را نمود و در راه حفظ آن، تمام توان خود را به کار بست و از ایثار جان و مال در پاسداری از آن دریغ نکرد. لازمه این معنا این است که حکم جهاد همه جانبه ـ که قطعاً عسر و حرج آفرین است ـ از قانون نفی حرج بیرون باشد.