تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 37 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دمَاؤُهَا وَلَکِن یَنَالُهُ التَّقْوَی مِنکُمْ کَذَلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسنِینَ

هرگز نه گوشت های آنها به خدا می رسد و نه خون هایشان; بلکه تقوای شما به او می رسد. این گونه آنها را برای شما رام کرد تا خدا را به پاس این که شما را هدایت نمود به بزرگی یاد کنید. و نیکوکاران را [به پاداش خوب ]بشارت بده.

 

1 - نیت و انگیزه افراد، معیار ارزش اعمال آنان در نزد خداوند

لن ینال اللّه لحومها ... و لـکن یناله التقوی منکم

ضمیر «لحومها» و «دماؤها» به «بُدن» بازمی گردد. «بدن» نیز به معنای شتران درشت و فربه است. بنابراین معنای «لن ینال اللّه لحومها...التقوی منکم» چنین می شود: «هرگز گوشت ها و خون های شتران قربانی شده، به خدا نخواهد رسید; بلکه آن تقوا و خدا ترسی شما است که به خدا می رسد». به نظر می رسد آیه یاد شده هشداری است به همه مؤمنان که باید توجه داشته باشند تنها چیزی که مایه قرب آنها به خدا می شود و سبب می گردد که خداوند از آنها بپذیرد و راضی شود، تقوا و خداترسی است; نه ظاهر اعمال، هرچند بزرگ و زیاد باشد; زیرا فرشتگان گزارشگر هیچ گاه ظواهر اعمال را به خدا گزارش نمی کنند; بلکه آنچه آنان گزارش می دهند مربوط به باطن عمل است.

 

2 - پیکر ظاهری اعمال انسان ـ هرچند بسیار خوب و شایسته هم باشد ـ بدون در نظر گرفتن انگیزه و نیت صاحب آن، فاقد کمترین ارزش

لن ینال اللّه لحومها ... و لـکن یناله التقوی منکم

 

3 - تقوا و خداترسی، مایه ارزش اعمال در پیشگاه خداوند

لن ینال اللّه ... و لـکن یناله التقوی منکم

 

4 - خداوند، عمل قربانی را، در صورتی می پذیرد که برخاسته از روح تقوا و خداترسی باشد.

لن ینال اللّه لحومها ... و لـکن یناله التقوی منکم

 

5 - مراسم قربانی در حج، عرصه یاد کرد عظمت و کبریایی خداوند

کذلک سخّر لکم لتکبّروا اللّه

ضمیر «ها» در «سخرها» به «بُدن» (شتران قربانی) بازمی گردد. «تکبیر» (مصدر «تکبرون») به معنای خدا را به بزرگی یاد کردن است. بنابراین معنای جمله یاد شده چنین می شود: «ما آن شتران درشت و عظیم الجثه را برای شما رام کردیم»، (شما به راحتی می توانید کارد را در حلقوم آنها فرو کنید، بدون این که کمترین آسیبی به شما برسد.) این کار برای آن است که شما به پاس این نعمت بزرگ (توفیق انجام دادن عبادت قربانی)، خدا را به بزرگی یاد کنید و یک صدا فریاد بزنید: «اللّه أکبر علی ما هدانا».

 

6 - لزوم اظهار شکر و سپاس گزاری به پیشگاه خداوند، در مراسم قربانی با شعار «اللّه أکبر علی ما هدانا».

کذلک سخّر لکم لتکبّروا اللّه علی ما هدیکم

 

7 - خدا، هادی و راهنمای اهل ایمان

کذلک سخّر لکم ... علی ما هدیکم

 

8 - حج و مناسک آن، جلوه آشکار هدایت و راهنمایی خدا

کذلک سخّر لکم لتکبّروا اللّه علی ما هدیکم

 

9 - نعمت هدایت برترین نعمت الهی و جلوه عظمت و کبریایی خداوند

لتکبّروا اللّه علی ما هدیکم

 

10 - سپاس گزاری بدرگاه خداوند و یادکرد عظمت و کبریایی او، از کارهای نیک و مورد توصیه خداوند.

لتکبّروا اللّه ... و بشّر المحسنین

 

11 - کسانی که به پاس نعمت هدایت، به درگاه خدا سپاس می گزارند و او را به بزرگی یاد می کنند، در زمره محسنان و نیکو کاران اند.

و بشّر المحسنین

 

12 - محسنان (نیکوکاران)، دارای آینده ای درخشان و سرشار از شادی و شادکامی

کذلک سخّر لکم ... و بشّر المحسنین

 

13 - «عن أبی بصیر، عن أبی عبد اللّه(ع) قال: قلت له: ما علّة الاُضحیة؟ فقال إنّه یغفر لصاحبها عند أوّل قطرة تقطر من دمها إلی الأرض، و لیعلم اللّه تعالی من یتقیه بالغیب، قال اللّه تعالی: «لن ینال اللّه لحومها و لادمائها و لکن یناله التقوی منکم».

ابوبصیر می گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: علت قربانی کردن چیست؟ فرمود: با اولین قطره خونی که از قربانی ریخته می شود، گناهان قربانی کننده بخشوده می شود و دیگر این که معلوم می گردد چه کسی از خدای نادیده پروا دارد[ و به امر او عمل می کند]. خداوند می فرماید: «لن ینال اللّه لحومها و لا دمائها و لـکن یناله التقوی منکم»».(1)

 

14 - «عن أبی عبداللّه(ع) قال: التکبیر أیّام التشریق من صلاة الظهر یوم النحر إلی صلاة العصر من آخر أیّام التشریق ا ن أنت أقمت بمنی و إن أنت خرجت فلیس علیک التکبیر و التکبیر أن تقول: اللّه أکبر اللّه أکبر لا إلـه إلاّ اللّه و اللّه أکبر اللهّ أکبر و للهّ الحمد اللّه أکبر علی ما هدانا اللّه أکبر علی ما رزقنا من بهیمة الأنعام و الحمد للّه علی ما أبلانا;

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: [مقصود از «و لتکبروا اللّه علی ما هداکم»] تکبیر در ایام تشریق است; که از نماز ظهر روز قربانی شروع می شود تا نماز عصر روز آخر ایام تشریق[ طول می کشد ]و این در صورتی است که در منا اقامت کنی; ولی اگر از منا خارج شدی، تکبیر بر تو لازم نیست و تکبیر این است که بگویی اللّه أکبر، اللّه أکبر،...».(2)

احکام

فلسفه احکام 13

تقوا

آثار تقوا 3، 4

تکبیر

تکبیر در ایام تشریق 14

حج

آثار حج 8; اهمیت قربانی حج 5

خدا

توصیه های خدا 10; نشانه های عظمت خدا 9; نشانه های هدایتهای خدا 8; نعمتهای خدا 9; هدایتگری خدا 7

ذکر

توصیه به ذکر خدا 10; ذکر عظمت خدا 5

روایت 13، 14

شکر

توصیه به شکر 10

عمل

ملاک ارزش عمل 1، 2، 3; نیت در عمل 1، 2

عمل صالح 10

قربانی

آداب قربانی 6; تکبیر هنگام قربانی 6; شکر هنگام قربانی 6; عوامل قبول قربانی 4; فلسفه قربانی 13

مؤمنان

هدایت مؤمنان 7

محسنان

حسن فرجام محسنان 12; سرور محسنان 12; سعادت محسنان 12; شکرگزاری محسنان 11

مهتدین

شکرگذاری مهتدین 11

نعمت

نعمت هدایت 9، 11

نیت

آثار نیت 1، 2

پی نوشت ها :

1. علل الشرایع، ص 437، ح 2، ب 178; نورالثقلین، ج 3، ص 500، ح 148.

2. کافی، ج 4، ص 715، ح 4.